عەلی مەولود

رۆژی 11/7/2025، لەپەراوێزی سیاسەت و راسپاردەکانی کۆنگرەی 12ی پارتی کرێکارانی کوردستان و لەسەر داوای عەبدوڵا ئۆجالان، بەسەر پەرشتی بەسێ هۆزات- هاوسەرۆکی کەجەکە، لە ئەشکەوتی جاسەنەی نزیک شارۆچکەی دوکان، رێوڕەسمی چەکدانانی 30 شەڕڤانی ژن و پیاو (15 ژن – 15 پیاو) وە سووتاندنی چەکەکان و رادەستنەکردنیان بەمەبەستی ئەوەی لەشەڕی دژی ئازادی بەکار نەهێنرێن، بەڕێوەچوو.

ئامانجی سەرەکی لەو کارە، وەک لەراگەیاندنی – گرووپی ئاشتی و جڤاتی دیموکراتیک – بۆ رای گشتی، ئاماژەی پێکرا، نیشاندانی نیازپاکی پەکەکە بۆ ژیانی دیموکراتیک و خێراتر کردنی پرۆسەی ئاشتییە کە چەند مانگێکە تاکلایەنە لەلایەن پەکەکەو ئۆجالانەوە دەستی پێکردووە بۆ کردنەوەی دەرگایەکی نوێ بۆ چارەسەریی دیموکراتی پرسی کورد لەتورکیا.

وێرای ئەوەی پەکەکە و ئۆجالان هەنگاوی کردارییان ناوە بەئاراستەی کۆتاییهێنان بە شەڕو زمانی چەک  و گرتنەبەری رێگای دیموکراتی بۆ چاری پرسی کورد، بەڵام هێشتا دەوڵەتی تورکیاوە بەئاقاری شکاندنی پەکەکە هەنگاو دەنێت و پرۆسەکە وەک نەهێشتن و کۆتاییهێنان بە تیرۆر دەداتە رای گشتی تورکیاو لەژێر لێوەوە دان بەبوونی کورددا دەنرێت.

دیارە پرسی کورد نە لەتورکیاو نە لەهیچ وڵاتێکی تر پرسی دان پێدانان نیە، بەڵکو پرسی نەتەوەیەکە مێژوویەکی درێژە  لەسەر خاك و زێدی خۆی نیشتەجێیەو مافی بێ ئەملاوئەولای خۆیەتی بەئازادی و ئاشتی بژی و لەگەڵ گەلانی دیکەی ناوچەکە یەکسان بێت و لەو نیشتمان و وڵاتانەی تیایدا دەژین هاوبەش بن و رازیبوونیان بە پێکەوەژیان و برایەتی لەگەڵ گەلانی ناوچەکە بەچاوی رێزو پێزانینەوە  تەماشا بکرێت، وە ئەو جیاکارییەی بە ناڕەوا دەرهەق بەم نەتەوەیە کراوە، پێویستی بە چارەسەرێکی سیاسی – ئینسانی شیاو هەیەو پێویستە لەدەستوورو یاسای وڵاتەکانیاندا بەڕوونی دان بەوەدا بنرێت کە کورد هاوبەشە.

بەڵام ئەو وڵاتانەی کوردستانیان بەسەردا دابەشکراوە، هێشتا دوورن لە سیستمی دیموکراتی و پێکەوەژیانی ئازادانەو لەوبارەیەوە پێویستیان بە گۆڕانکاری بنەڕەتی هەیە، هاوژیانی و یەکسانی پێکهاتە نەتەوەییە جیاوازەکان بە بێ کرانەوەی دیموکراتی لە نیزامی سیاسی و چاکسازی لە بواری دەسەڵاتدارەتی و قبووڵکردنی مافی خۆبەڕێوەبردن و بەشداریی ڕاستەقینەی کورد لە بڕیاری سیاسیدا، مەیسەر نابێت. دانپێدانانی ڕووکەشی بە بوونی کورد وەکو گەلێکی جیاواز لەگەلانی تر، ناتوانێت برینی ستەمی دەیان ساڵە ساڕێژ بکات و ئازادی و یەکسانی بەدی بهێنێت.

سیاسەتی هەڵاواردن و کوشت و بڕو جینۆساید و ئەنفال و پاکتاوکردنی ڕەگەزی، … نەیانتوانیوە داخوازی گەلی کورد بۆ ئازادی و یەکسانی و مافی ڕەوای خۆی لەبواری دیاریکردنی چارەنووسی سیاسی لەناوبەرێت و ئەو داوایە رۆژلەدوای رۆژ بەگوڕوتینی زیاترەوە درێژەو بەردەوامی هەیەو  لەماوەی ١٠٠ ساڵی رابردووشدا سیاسەتی حاشاکردن لە بوون و تایبەتمەندیە کەلتووریەکانی گەلی کورد لەلایەن ڕژێم و سیستمە دەسەڵاتدارە جیاوازەکانی عێراق و سوریا و تورکیا و ئێران، وە چاوپۆشی نەتەوە یەکگرتووەکان لە پەیماننامە نێودەوڵەتیەکان لەبارەی مافی نەتەوەکان، نەیتوانیوە کورد لە ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتیی ئەو ولاتانە بسڕێتەوە و بەپێچەوانەوە شۆفینیزمی نەتەوە سەردەستەکان پاشەکشەیەکی گەورەی کردووە.

هەروەها هێزە ڕاستڕەو و نەریتیەکانی ناو بزووتنەوەی کوردایەتی، لەو چوار وڵاتەدا، کە بەئاراستەی پەرەپێدانی  ڕق و کینەی نەتەوەیی، لە قۆناغە جیاوازەکاندا، بزووتنەوەی چەکدارییان بەسەر خەباتی خەڵکی کوردستاندا سەپاندووە، لەلایەکەوە دژی هێزو رەوتە ئازادیخوازو عەدالەتخوازو پێشکەوتنخوازەکانی ناوخۆی کوردستان بوون و لەلایەکی تریشەوە لەگەڵ دەوڵەتە ناوەندیەکانی نەیار بە کورد ساتوسەوداو رێککەوتنیان کردووە، ئەزموونە جیاوازەکانی ئەو  بزووتنەوەیە دەریخستووە کە سەرباری ڕەخسانی زۆر هەلی بابەتی و خۆیی، نەیانتوانیوە ستەمی نەتەوایەتی لەسەر گەلی کورد دووربخەنەوەو ئازادی و دیموکراسی و عەدالەتی کۆمەڵایەتی دابینبکەن و لەباشترین حاڵەتدا مۆدێلێکی کوردی لە ستەم و چەوساندنەوەیان بەرهەمهێناوە، کە لە لۆکاڵدا لەسەر بنەمای پشکپشکێنەی حیزبی و لەسەراسەریدا لەسەر بنەمای پشکپشکێنەی قەومی دەسەڵاتی خۆیان سەپاندووە.

لە میانەی ئەو گۆڕانکارییانەو هەروەها لە دامێنی پێشهاتەکانی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، قۆناغێکی نوێ و هەلومەرجێکی نوێ بۆ پرسی کوردو پرسی ئازادیخوازی و ژیانخوازی هاتۆتە پێشەوە، لەسەر ئاستی ناوچەیی “پرسی کورد” کەوتۆتە سەر مێزی گفتوگۆ، وە لەهەریەك لە وڵاتانی عێراق و تورکیا وئێران و سوریا بووە بە بابەتێکی گرنگ لەسەر شانۆی سیاسی و یەکێك لە پردەکانی پەڕینەوە بۆ داهاتوو. بەڵام ئەمە بەشێوەی نەریتی ناتوانێت لەبەرژەوەندی کورد بچێتە پێشەوەو پێویستی بە ” رێگەچارەیەکی نیشتیمانی” هەیە لەڕێی گرتنەبەری سیاسەتێکی ئازادیخوازانە و هاوخەباتی لەگەڵ ڕەوتە ئازادیخوازەکانی ئەو ولاتانە.

لە هەرچوار وڵاتی تورکیا و ئێران و عێراق و سوریا، ئەزموونی نوێی تێکۆشان هاتۆتە ئاراوە،کە لە خۆپیشاندانەکان و بەرەنگاری خەڵک بۆ دامەزراندنی شێوەیەکی تر لەحوکمڕانی و ئیدارەی خۆسەری و بزووتنەوەی ”ژن، ژیان، ئازادی” و پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی و پەرەسەندنی ئاراستەی ئازادیخوازی و ژیانخوازی و دیموکراسی خۆی نمایشکردووەو هاوچارەنووسی و یەکسانی و ئازادی گشتی و پێکەوە ژیانی ئارەزوومەندانەو  پەرەدان بە ماف و ئازادیەکانی ژنان و ماف و ئازادیە مەدەنیەکان و….تاد، وەک توخم و رەگەزی سیاسی لە پرۆسەی چارەسەری بە بنەما دەگرێت.

رێگاچارە نەریتیەکانی ڕابردوو بۆ پرسی کورد هیچ خێرێکی بۆ خەڵک تێدا نەماوە، بکەرێکی سیاسیی نوێ لە کۆمەڵگاکانی کوردستاندا هاتۆتە پێشەوە کە لەدڵی بزووتنەوە کۆمەڵایەتیەکاندا جێگەی گرتووە و لەگەڵ بزوتنەوەی سەرتاسەری خەڵك لەهەریەك لەو وڵاتانە هێزلەیەکتر وەردەگرن و بزووتنەوەی ئازادیخوازی خەڵکی کوردستان لەلایەک ئەبێت بە پاڵپشتێکی بەهێز بۆ بزووتنەوە سەرتاسەریەکان و لەلایەکی تریش ئەبێت بە خاوەنی پشتیوانیەکی گەورە لە ئاستی سەراسەری. ئەم جوڵانەوەیە ئەرکی تایبەتی ئەخاتە ئەستۆی تەواوی هێزە ئازادیخوازو یەکسانیخوازو دیموکراتەکان لە هەرچوار وڵاتی ناوبراو.

بەشێوەیەکی گشتی هەوڵێکی کۆنەپەراستانەو راستڕەوانە هەیە بۆ پێشگرتن بە چارەسەریی رادیکاڵانەو پێشڕەوانەی پرسی کورد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، حکومەتەکانی عێراق و ئێران وتورکیا و سوریا لە هەوڵی ئەوەدان بە پێدانی کۆمەڵێك ئیمتیازاتی ئابووری و دیبلۆماسی و سیاسی بە ئیسرائیل و ئەمریکاو پێدانی کۆمەڵێك ئیمتیازات بە هێزو لایەنی ڕاستڕەو و نەتەوەپەرستی کورد، کە بە هاوکاری ئیمپریالیزم سواری شەپۆلەکانی خەبات لەدژی ستەمی نەتەوەیی بووە، ئەم قۆناغە تێپەڕێنن، بێئەوەی هیچ ئاڵوگۆڕێك لە سیاسەتی خۆیاندا بکەن دەرهەق بە پرسی کورد.

کۆماری ئیسلامی ئێران جگە لەوەی لەناوخۆی وڵاتەکەی بەزیندان و سێدارە وەڵامی هەرجوڵانەوەیەکی کورد دەداتەوە، هاوکات بەئامانجی گواستنەوەی شەڕ لەناوخۆی ئێرانەوە بۆ عێراق، لەڕیگەی دەوڵەتی عێراق و میلیشیا شیعیەکانەوە باشوری کوردستانی گەمارۆداوە.

دەوڵەتی تورکیا هێشتا لە پێناسەکردنی تورکیا وەک وڵاتی تورکەکان، دەستی شل نەکردووەو هیچ ئاماژەیەکی بۆ کرانەوە نیشان نەداوەو هیچ هەنگاوێکی بۆ چارەسەری نەناوە، هیچ ڕێوشوێنێکی دانەناوە بۆ ژیان و ئاساییش و سەلامەتی ئەو شەڕڤانانەی چەک دادەنێن و دەگەڕێنەوە تورکیا، ئەو لەپەیوەند بە پرسی ئاشتییەوە هێشتا سەرنجی لای ئەوەیە لەلایەکەوە لەو گۆڕانکارییانەی لەناوچەکەدا بەڕێوەن خۆی بپارێزێت و لەلایەکی تریشەوە دەستبەرداری  فراوانخوازی (بەمەبەستی پڕکردنەوەی بۆشایی ئێران لەناوچەکە) نەبێت.

لەسوریاش دوایین پێشهاتەکان ئەوە نیشاندەدەن کە نیازپاکی و نییەت باشی لەلایەن دەوڵەتی نوێی سوریاو هێزە دەستڕۆیشتووەکان لەو وڵاتە نابینرێت بۆ چارەسەری دیموکراتی و ئینسانی پرسی کورد و ئاراستە پێچەوانەکەی بەهێزدەکرێت. ناوهێنانی دەستووری سووریا بە کۆماری عەرەبی سوری و داواکردنی ئەوەی کە هێزەکانی سوریای دیموکرات لەناو سوپای میلیشیایی سوریادا بتوێنەوە، رێگایەک نین بۆ چارەسەری پرسی کورد بەڵکو هەوڵێکن بۆ پاشەکشەپێکردنی.

ئەمریکاو زلهێزەکان بە ئاشکراو بێباک لە ژیان و تێکۆشان و مەرگەساتی گەلی کورد، رێگای پایتەختەکان و چوونەژێر سایەی دەوڵەتی ناوەندی پێشانی کورد دەدەن و تەنانەت فیدراڵییەکی بێناوەرۆکی وەک هەرێمی کوردستانیش بەزۆر دەزانن. ئەوە لەکاتێکدا لە چوارچێوەی ئەو کۆمەڵگا دەوڵەتیەی کاپیتالیزم دایمەزراندووەوئەمریکا لەدوای جەنگی جیهانی دووەمەوە رێبەرایەتی دەکات، مەسەلەی کورد بووە بە یەکێک لە کێشە هەوکردووەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وەک برینێکی کراوە بەردەوام خوێنی لەبەر دەڕوات و ئازادی و سەربەخۆیی و مافی نەتەوەیی و مافەکانی مرۆڤ بە کورد رەوانابینرێ.

لەپاڵ ئەم هەوڵە نائینسانی و نادیموکراتی و راستڕەوانەدا، هۆکارگەلێکی تریش هەن کە دۆخەکەیان ئاڵۆزتر و کارەکەیان قورستر و رێگاکانیان باریکتر کردۆتەوە، لەوانە:

یەکەم – هێزە نەتەوەییەکانی لەبابەتی پارتی و یەکێتی و هاوشێوەکانیان لە بەشەکانی تر، پرسی کوردیان کردووە بە بزنس و بۆ دەسکەوتی مادی و پلەوپۆست بەبارمتەی دەگرن. ئەم هێزانە بەکردەوە بەشێکن لە ئاڵۆزکردنی کێشەی کورد و لەراستیدا خۆیان بوون بەکێشەو خاڵی لاواز بۆی.

دووەم – لەو وڵاتانەی کوردی تێدا دەژی، لەناو لایەنە سیاسیەکانی نەتەوەکانی تردا دەنگی پشتیوانی و هاوخەباتی و هاوسۆزی بۆ چارەسەری ئینسانی و رادیکاڵی پرسی کورد بەرزنابێتەوە، گەلی کورد لەماوەی سەدەیەک تێکۆشان و بەرەنگاری، کوانووی ئازادیخوازی و دیموکراسی و ژیانخوازی بووە لەناوچەکەداو هێشتا هەن. وە هەمیشە وەک هەوێنی دامەزراندنی کۆمەڵگەی ئینسانی و دیموکراتیک لە وڵاتەکانیان خوازیاری چارەسەری پرسی کورد بوون و هاوچارەنووسی و هاوخەباتی سەراسەرییان بەپێویست زانیوە، بەڵام ئەوەی وەریانگرتۆتەوە لەهێزە سیاسیەکانی ئەو وڵاتانە، بەچەپ و راستەوە، مافی هاووڵاتی بوونی صاڵح و سەرکزە.

سێهەم – لەپرۆسەی چارەسەریی پرسی کورد دا هێزو لایەنە چەپ و پێشکەوتنخوازەکان بەگشتی لاوازو دەستکورتن و بەکردەوە لەناو پرۆسەی چارەسەری فەرمیدا نین و لەدەرەوەی پرۆسەکەش رێگایەکی تایبەت بەخۆیان نەکردۆتەوەو  لەجیاتی بەشداری راستەوخۆ، وەک چارەخوازی رەخنەگر دەردەکەون، لەکاتێکدا پێویستە لەم پرسەدا چالاک بن و دۆخەکە بەرپرسیارێتی گەورەیان لێ داوا دەکات و هاوڕایی و هاوگوتاری و ستراتیژی هاوبەشیان لێدەخوازێت سەبارەت بەو پرسە.

چوارەم – پەکەکە لەم پرۆسەیەدا بەتاک ماوەتەوەو بۆ سەرکەوتن و پێشکەوتن پێویستی بە پشتوانی و هاریکاری کۆمەڵایەتی و سیاسییە، گەرچی خۆی لەم پرسە گرنگ و چارەنووسسازەدا هەوڵی نەداوە لەهەرچوار وڵات بەرەیەکی ئازادیخوازی پێک بێنێت و ئەوەی بۆ دەرەوەی خۆی هێشتوویەتییەوە زۆرتر هەڵوێستگیرییە جا بە شوێنکەوتن بێت یان بە رەخنەکردن، کە بەلەبەرچاوگرتنی فراوانی و تواناکانی باڵی راستی پشتئەستوور بە سپۆنسەری زلهێزی ناوچەیی و جیهانی، دەبێتە ململانێیەکی نابەرابەر.

یەکێک لە تایبەتمەندییەکانی خەڵکی کوردستان ئەوەیە کە هەمیشە بەرەنگارەو سەرباری سەختی دۆخەکان و قورسی کارەکان رادەست نەبووەو نابێت، هیزە سیاسیەکان کە بانوی کوردەوە خۆیان نمایش دەکەن لە توندپێچەکاندا خۆیان رادەست دەکەن، بەڵام خەڵک رادەست نابێت و لەپێناوی چارەی ئینسانی پرسەکەی خەبات و بەرەنگاری خۆی درێژە پێدەدات و لەو پێناوەدا لەدوای کەوتنیش هەڵدەستێتەوە، ئەم تایبەتمەندییە لەپاڵ چوونەسەری هۆشیاری سیاسی و دەربەستبوون بە بایەخی ئەم قۆناغە، چارەسەری پرسی کورد بەهەنگاوی گەورە لەناوچەکە دەباتە پێشەوە.

ناوڕاستی تەمووزی ٢٠٢٥