عەدنان کەریم
بەپێی پلانە ٢١ خاڵیەکەی دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، و دوای ئیمزاکردنی و ڕێکەوتنی بەشێکی زۆری وڵاتانی جیهان و ناوچەکە و ڕازیبوونی نیوەناچڵی ئیسرائیل و حەماس، ئەبێ ( شەڕی غەززە ) کۆتایی پێبێت.
ناڕوونیی هەندێ لە خاڵەکانی پلانەکەی دۆناڵد ترەمپ و ڕیشەی مێژوویی ئاڵۆزیەکانی کێشەی فەلەستین و هەروەها بارودۆخ و تەرازووی هێزی سیاسی – سەربازیی ناوچەکە و چەندین پرسی تر، هێشتا زۆر نیگەرانی و دوودڵیی سەبارەت بەو ڕێکەوتنە نەڕەواندۆتەوە و پێئەچێ هێشتا ڕێگەیەکی دوور مابێت بۆ هاتنەدیی ئاشتیەکی پایەدار بەتایبەتیش سەبارەت بە دواڕۆژی پرسی فەلەستین و مافەکانی گەلەکەی.
ڕاستە کێشەی فەلەستین و داگیرکردنی خاکەکەی لەلایەن ئیسرائیلەوە بریتیە لە ماك و خاڵی بنەڕەتیی ئەم کەیسە بەڵام ئەم پرسە، بەهۆی زۆر فاکتەری ڕوون، ڕەهەندێکی فراوانتری عەرەبی و ئیسلامی و جیهانیشی گرتۆتەخۆ و تێکەڵ بووە لەگەڵ کۆمەڵێك ململانێ و کێشەی تر و تەماعکاری و زۆرانبازیی ئەوتۆ کە هێندەی تر پەردەیەکی ئەستووری داداوەتە سەر کێشە بنەڕەتیەکە و ئاڵۆزتری کردووە.
لە گفتوگۆو وتەکانی بەشداربووانی لوتکەی ( شرم الشیخ ) دا، گەرچی وەکوو ئەرکێکی دەمودەست پێداگری کرایە سەر وەستاندنی شەڕ، بەڵام بەبەراورد بەم پرسە سەرەکیە، پێداگریی قورستر کراوەتەسەر بەرقەرارکردنی ئاشتیەکی پایەداری ناوچەیی لەنێوان ئیسرائیل و ولاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەتیش لەنێوان ئیسرائیل و وڵاتانی کەنداوی عەرەبی.
بەسادەترین مانا، کێشەی فەلەستین بریتیە لە پێویستیی بەهرەمەندبوونی گەلی فەلەستین لە مافی دیاریکردنی چارەنووسی ئازادانەی خۆی بەو شیوەیەی بە گونجاوی ئەبینن. بەڵام ئەم کێشەیە، وەکوو هەموو پرسێکی سیاسیی تر، بەتووندی و لە قۆناغە جیاوازەکانیدا، کەوتۆتە ژێر کاریگەریی ڕەوت و تەوژمە سیاسیەکانی ناوخۆ و ناوچەکە و هاوکێشە جیهانیەکان.
تا ساڵانی نەوەتەکانی سەدەی پێشوو، هێزە نەتەوەیی و چەپەکانی فەلەستینی ڕەوتی زاڵی ناو خەڵك و دونیای سیاسەتی ئەم پرسە بوون. لەگەڵ پاشەکشە و لاوازبوونی ئەو جۆرە مۆدێلە لە بزووتنەوەی سیاسی و هەروەها کوێربوونەوەی ئەو ئاسۆ و ستراتیجیە سیاسی و سەربازیەی ئەو لایەنانە و ڕیکخراوەکانیان، هێزی نوێی ئیسلامی سیاسی جێی ئەوانی گرتەوە و بوو بە سووکان بەدەستی ئەم پرسە. پێداگریی هێزە ئیسلامیەکانی وەکوو حەماس و جیهادی ئیسلامی لەسەر ستراتیجیی ( سەربەخۆیی فەلەستین لە ڕووبارەوە تا دەریا ) کە مانا کرداریەکەی لەناوبردنی ئیسرائیل بوو و ئەو ناوەڕکە ڕادیکال و ڕاسیستیە ئاینیەی ئەم ستراتیجیە کە هەموو گەلی جوولەکەی بەئامانج ئەگرت و بەکردەوەش پیادەی ئەکرد، بەتەواوی دەرگای دەرگای کڵۆم کرد لەسەر چارەسەرێکی واقیعی و گونجاو و ڕۆڵی خۆشی گێڕا بۆ لەباربدرنی ڕێکەوتننامەی ئۆسلۆش.
ئەم ستراتیجیەی ئیسلامی سیاسی و باڵە فەلەستینیەکەی، جگە لە گرتنەبەری سیاسەتێك کە جگە لەوەی بێبەری بوو لەهەرجۆرە عەقلانیەتێکی سیاسی و واقیع بینی و لەبەرچاوگرتنی لاسەنگیی تەرازووی هێز لەبەرژەوەندیی ئیسرائیل، دەروازەشی واڵاکرد بۆ هاتنەسەرخەتی ئیسلامی سیاسیی ناوچەکە و ئەو دەوڵەتە عەرەبیانەی کە بۆ خۆلادان لە پێکدادان لەگەڵ ئەم بزووتنەوە سیاسیە سەرتاپاگیرە ئیسلامیە، سەرپۆشێکی ئیسلامیان کردبوو بە ڕووپۆشی سیاسەت وهەڵوێستەکانیان دەرهەق بە مەسەلەی فەلەستین.
کار بەوەش نەوەستا. دەیان دەوڵەتی تری ئیسلامیی وەکوو تورکیا، مالیزیا، ئەندەنووسیا، پاکستان وبەتایبەتیش ئێران و زۆری تر، هەر هەموویان لەژێرناو و بیانووی جۆراوجۆردا، هاتنەسەرخەت بۆ بردنی بەشی خۆیان لەو ململانێیە و تێکەڵکردن و خستنەگەڕی ئەم پرسە لە گەمە و دیماغۆجیەتێکی بەربڵاودا چی بۆ مێشك شتنەوەی گەلانی وڵاتانی خۆیان لە ناوخۆ و چی بۆ کەڵکوەرگرتن لەم پرسە لە پەیوەندی وناکۆکی و ململانێیاندا لەگەڵ ئەمریکا و ڕۆژئاوا بەگشی.
بەوجۆرە مەسەلەی لەناوەڕۆکدا ڕەوای گەلی فەلەستین لە ڕواڵەتدا بوو بە بەشێکی گرنگی سیاسەت و ستراتیجیی ئەو وڵاتانە و بەکردەوە و لە ناوەڕۆکیشدا بوو بە دەسمایەی سیاسەتی سەرپۆشدان بەسەر سیاسەتی سەرکوت و دیکتاتۆریەت و هەژاری بەدەست ڕژێمەکانی چەشنی تورکیا و ئێران و پاکستان و …تاد و هەروەها بۆ هەڕەشەکردن لە ئەمریکا و ڕۆژئاوا و داواکردنی ئیمتیازاتی ئابووری و سیاسی و لابردنی هەر فشارێك لەسەردەسەڵاتەکانیان.
بەپێچەوانەی هەموو خۆشباوەڕی و بەڵێنەکانیش بۆ گەلی فەلەستین، سوودمەندی یەکەم لەم وەرچەرخان و ستراتیجیە ئیسلامیە لە ئاستی مەسەلەی فەلەستیندا بەپلەی یەکەم ئیسرائیل و لە ئاستی نێودەوڵەتیشدا ئەمریکابوو.
ئەی لایەنی زیانمەند و ڕەنج بەخەسارلەم هاوکێشە و ئاڵوگۆڕەدا کێ بوو؟
ڕاستە کە ڕێکخراوی ئازادیخوازی فەلەستین لەم هاوکێشە نوێیەدا هێندەی تر کەوتە پەراوێزی هاوکێشە و ژیانی سیاسیەوە بەڵام هەم لەڕەهەندە دوور مەودا و درێژماوەکاندا ئەوە پرسی فەلەستین و گەلەکەی بوو کە زیانمەند و ڕەنج بەخەساری یەکەم بوون و زۆرترین هەژاری و ماڵوێرانی و کوشتاریان بەسەردا تاقیکرایەوە و لەوەش زیاتر و گرنگتر ئامانجی ئاشتی و سەربەخۆیی و ژیانێکی ئاسوودە، بۆ قۆناغێکی دوور و درێژ بوو بەسەراب.
گۆڕینی بەدەستی ئەنقەستی کێشەی ڕەوای گەلی فەلەستین ( بەدوور لە ڕووپۆشە ئایدیۆلۆجە و سیاسیەکانی هەردوو قۆناغەکە) بە شەڕی نێوان ئاینەکان، نەتەوەکان، بلۆکە ناوچەیی و نێودەوڵەتیەکان، گرتنەبەری شێوازی کوێرانەی شەلم کوێرم و تیرۆر و تەقاندندەوەی شوێنی مەدەنی و کردنی گەل و تاکی جوو بە ئامانجی کوشتن و بەستنەوەی پرسی گەلێکی ڕەنجدیدە و بریندار و ئاوارە بە تەماع و سیاسەتی دەوڵەتە سەرگوتکەرەکانی وەکوو ئێران و تورکیا و سوریا کە دەستییان سوورە بە خوێنی سەدان هەزار کەسی ئۆپۆزیسیۆنی وڵاتەکانی خۆیان و بەئاگر و ئاسن وەڵامی سادەترین داخوازیی گەلی کورد و هاوڵاتیەکانی خۆیان ئەدەنەوە، قومارێکی گەورەبوو بەمەسەلەیەکی ڕەواوە کرا و ئەکرێت کە حەماس داهێنەری سەرەکیی بوو.
دەرەنجامی ئەو جۆرە لە سیاسەتکردن شتێکی بەڵگەنەویستمان پێ ئەڵێت: ڕەوایی مەسەلە و پرسێکی سیاسی ( لێرەدا فەلەستین ) ناتوانێت بەشێوەی ئۆتۆماتیکی پەردە و کرێدیتی شەرعی بەدەست بێنێت لە بواری ململانێ سیاسیەکاندا. ئەوە دەرکەوتن و بەرجەستەبوونەوەی سیاسی و شکڵگرتن و گۆڕینی ئەو پرسە سیاسیە لەناوەڕۆکدا ڕەوایەیە بە بزووتنەوەیەکی ژیاندۆست، ئازادیخواز، مرۆڤدۆست، و دیموکراتیك کە ڕەوایی و پاکی و شەرعیەتی ئەو پرسە ئەپارێزێ، درێژەی پێئەدا، لەسەرکەوتن نزیکی ئەکاتەوە و هاوکاری و پشتیوانیی گەلان، نەك دەسەڵاتە ستەمکارەکان، ئەکا بە هێزی پشتی جەبهە بۆی.
لەبەرانبەرئەو ڕێبازە کوێرانەیەدا، ئیسرائیل گەورەترین بیانووی دەسکەوت بۆ گرتنەبەری ڕاسیسترین و فاشیترین جینۆساید و هێرش و پەلاماری کەموێنە لە مێژووی هاوچەرخدا.
ئیسرائیل گەورەترین دیاریی خۆرایی لە هێرشەکانی ئۆکتۆبەری حەماسدا دەسکەوت. گۆڕینی بەرەنگاریی مەدەنی و سیاسیی گەلی فەلەستین و ئامانج و خەباتی نزیك و دوورمەودای ئەوان لەبەرانبەر دەوڵەتی ئاپارتهاید و ڕاستڕەوی ئیسرائیلدا بە گوتارێکی ئاینیی تووندڕەو و کردەی تیرۆر، ئەو پێشهاتە مێژووییە نوێیەیە کە پرسی فەلەستین تا ئێستا تیایدا گیری خورادووە.
حەماس و ئیسرائیل هەردووکیان شەریکی یەکسانن لە تراجیدیای ئەم قۆناغەی فەلەستینیەکاندا.
گەرچی وەستانی شەڕی دوو ساڵەی غەززە و ئومێدی کۆتایی پەلاماری ئیسرائیل مایەی خۆشحاڵی و پشتیوانیە بەڵام نە پلانەکەی ترەمپ و نە هاوکێشە نوێکانی ئەمڕۆی نێوان هێزە دەرگیرەکانی ئەم قەیرانە، زامنی چارەسەری ئەو پرسە ناکەن.
ئەمڕۆ، بەپێچەوانەوە، کێشەی فەلەستین لەهەموو کاتێك ئاڵۆزتربووە.
ئێستا و لە چوارچێوەی ئەم پلانەی دۆناڵد ترەمپدا، مەسەلەی فەلەستین پێچراوەتەوە لە کۆڵێك مەرامی هەژموونخوازیی ئابووری و سیاسی و جیۆپۆلەتیکی ئیدارەکەی ترەمپ لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کردنی بە پەیژەیەك بۆ گرێدانەوەی دەوڵەتە عەرەبی و ئیسلامیەکانی دەوروبەر بە تۆڕێك لە پەیوەندیی و پەیماننامەی ئابووری و سەربازی و سیاسی و ئەمنیەوە کە تەوەری ئەمریکی – ئیسرائیلی تیایدا باڵادەست بێت لە سایەی پەیمانی ئیبراهیمیدا و چارەنووسی گەلی فەلەستینیش بکرێ بە پاشکۆو دیکۆرێکی ئەو ستراتیجیە.
بۆ ئێمەش، پەندێك کە گەلی کورد بەگشتی و کوردی عێراق لەتاقیکردنەوەی تراجیدیی گەلی فەلەستینی وەری بگرێت ڕۆشنە: مەسەلەی ڕەوای کورد بەدەستی هێزە باڵادەستەکانی ئێستای بزووتنەوەی نەتەوەیی کوردەوە وکردنی بە پەیژە لە پێناوی سەفەقاتی دەوڵەمەندکردنی خێزانە سیاسیەکان و ئۆلیگارشیە چاوچنۆکەکانی کوردایەتیەوە، بۆی هەیە داماڵرێت لە ڕووکارە شەرعی و نیشتیمانی و ڕەواکەی و بەدناو بکرێت. گوتاری سیاسی و تۆماری کردەوەکانی حکوومەتی هەرێم لە ٣٣ ساڵ دەسەڵاتدارەتیدا جگە لە قووڵبوونەوەی جیاکاریی چینایەتی و قۆرغکردنی دەسەڵاتی سیاسی و دەستێکەڵی لەگەڵ دوژمنانی گەلی کورد و ژەهراویکردنی ژیانی سیاسی و فەرهەنگی و هەڵتۆقینی سەدان ملیاردێر و ملیۆنەهای هەژار و بەقەرەقۆزکردنی دیموکراسی و لیستێکی درێژ لەنەهامەتی، هیچی تری لێ سەوز نەبووە و نابێت.
پیاهەڵدانی درۆزنانە بەمەسەلەیەکی ڕەوای وەکوو مافەکانی گەلی کورد لە عێراق و بەپێچەوانەشەوە کردنی کردارانەی بە بواری سەفەقاتی جەردەیی سامانی گشتی و خۆسەپاندن، تەنها چەپاندن و لەوتاندن و ناوزڕاندنی ئەو پرسە و تاریککردنی ڕێی چارەسەری لێبەرهەم دێت وەکوو ئێستا ئەیبینین.
ئۆکتۆبەری ٢٠٢٥
Leave a Comment
Your email address will not be published. Required fields are marked with *