عەلی مەولود

دوانیوەرۆی شەممە رێکەوتی3/5/2025، ناوەندی سکولاری کەرکوک لە کتێبخانەی (ناوەندی دیالۆگ) کۆڕێکی لەژێر ناونیشانی ( خوێندنەوەیەک بۆ کتێبی قەقنەس لەناو ئاگردا) بۆ هاوڕێی بەڕیزم (عەدنان کەریم) سازکرد.

کۆڕەکە بریتی بوو لە خوێندنەوەو خستنەڕووی بڕگەیەک لە مێژووی حیزبی شیوعی عێراق، لەسەرەتای درووستبوونیەوە (١٩٣٤) تاکو شۆڕشی ١٤ی گەلاوێژی ١٩٥٨، کە بڕگەیەکی  درەخشان لە مێژووی ئەو حیزبەو  وێستگەیەکی گرنگ لە ژیانی سیاسی کۆمەڵگەی عێراق پێکدەهێنێت.

 

کتێبی ناوبراوو ئەو کۆڕەی بۆ خوێندنەوەی بەڕێوەچوو، سەرباری خستنەڕووی چەندین راستی مێژوویی کە بوونە حەشوەو پوازی زۆر رووداوو پێشهاتی سیاسی و کۆمەڵایەتی گەورە، هاوکات کۆمەڵێک دەرس و ئەزموونی بەهاداری دەستنیشانکردووە، کە پێویستە ئەنگوشتیان بخەینە سەرو وانەیان لێوەربگرین و بیانگوازینەوە بۆ ئەمڕۆمان و لەژیانی سیاسی ئێستاو داهاتووماندا تەوزیفیان بکەین، کە بەڕای من گرنگترینیان ئەمانەن:

١ – دوای شکستی خەلافەتی عوسمانی و هاتنی ئینگلیزەکان، هەوڵی جۆراوجۆر هاتنەئاتاوە بۆ ساغکردنەوەی نیشتمانێکی نوێ بەناوی “عێراق” کە هەرسێ ویلایەتی بەصرەو بەغداو موصڵی پێکەوە بەست، ئینگلیزەکان، شێخان و عەشایەری بارگاوی بە سیاسەت، ناسیونالیزمی عەرەب و کوردو رەوتە ئاینییەکان، هەریەکەیان بە ئومێدێک و بە ئەندێشەیەکەوە وێنەی عێراقی نوێی دەکێشاو هەوڵی بنیاتنانی دەدا، کە سەرباری جیاوازی و ناکۆکی و بەژەوەندیخوازی هەریەکەیان، خاڵی هاوبەشیان: بەرژەوەندی کەمینەی سەرەوەو بێبەشی زۆرینەی خوارەوەی کۆمەڵگا بوو. پاراستن و قووڵکردنەوەی  جیاوازییە چینایەتی و کۆمەڵایەتیەکان بوو، هەموویان ملی ئەو رێگایەیان گرتبوو کە دەرەبەگ و دەسەڵاتدارەکانی لادێ بگۆڕێن بەسەرمایەدارو  دەسەڵاتداری شارو جوتیارو هەژارەکانیش بە کرێکار، دەیانەویست “عێراقی نوێ”  لەناو ئامانجە بەرتەسکەکانی ئەواندا  پێ بگرێت و گەورە بێت و  پێبگات.

بەشداری و نەخشەڕێگای حیزبی شیوعی عێراق لەو نیشتمانە نوێیەدا، پێچەوانەی شەپۆل و بە دنیابینی و تێگەیشتنێکی ئینسانی و یەکسانی و  پێشکەوتنخوازانە بوو  بۆ دامەزرانی ” نیشتمانێکی ئازادو گەلێکی بەختیار”، ئەمە دیاردەیەکی سیاسی نوێ بوو، کە تێدەکۆشا ئەم نیشتمانە نوێیە سەربەخۆ  بێت لەداگیرکاری و وابەستەیی ئیمپریالیزم و  نیشتمانی هەمووان بێت بەبێ جیاوازی نەتەوەیی و ئاینی و رەگەزی و پلەبەندی کۆمەڵایەتی، پێش بکەوێت و دانیشتوانی ئەم نیشتمانە ئازادو بەختەوەر بن، وەکیەک بژین، هاوژیانی ئازادانە پێکەوە کۆیان بکاتەوە، وەک ” هاونیشتمانی” بژین نەک وەک “هاووڵاتی”، دادپەروەری باڵی بەسەردا بکێشێت و داهات و سامانی گشتی بۆ خێری گشتی بێت و … ئەمە گوڵێکی سوور بوو لەناو خەڵوزدانێکی ڕەشدا، چەپکێک گزنگ بوو لەناو نووتەکی شەوەزەنگدا.

٢-  ئەو درووستبوون و دامەزراندن و پێکهاتنە، تەنها دانان و ساغکردنەوەی دەسەڵاتێکی سیاسی نوێ نەبێت لەسەرەوە، کە دامەزراوەی دەوڵەت چەقی ئەو دەسەڵاتە بێت بۆ کۆنترۆڵی کۆمەڵگا، بەڵکو درووستبوونی کۆمەڵگایەکی نوێ بێت، خاوەنی سیاسەت و ئابووری و کەلتوورو یاساو  ئاکار و رەوشت و ئەدەب و هونەری نوێ .. ژیانخوازو ژیاندۆست.

ئەو کۆمەڵگا نوێیە لەڕێگای بزووتنەوە کۆمەڵایەتیەکان و بەبەشداری و دەسکاری خەڵک بەدی بێت، لەخوارەوە بۆ سەرەوە، بۆ ئەو مەبەستە وەک بکەری سیاسی، خەڵکی هێنایە ناو پرۆسەی سیاسی و  رێگای بۆ چین و توێژە زەحمەتکێشەکان کردەوە بۆ بەشداری لە سیاسەت و بڕیاری سیاسی، ئەوانی رێکخست بۆ تێکۆشان و بەرەنگاری لە پێناوی ژیان و ئازادی و شکۆ و چارەنووسی خۆیان، هەوڵیدا دووریان بخاتەوە لەوەی وەک دەستەچیلە بۆ بەرژەوەندی چینەکانی سەرەوە بسووتێن و وەک ئامێر بۆ قازانجی سەردەستەکان بەگەڕبخرێن، ئەمان سنگ بکوتن و ئەوانی تر سنگ بخۆن.

٣-  حیزبی شیوعی ( نەک لەسەر بنەمای دەسەڵاتخوازی) بەڵکو بەئامانجی گۆڕانی شێوەی ژیانی خەڵک بەروە باشتر، هاتە ناو پرۆسەی سیاسی، ژیان بۆ هەمووان، ژیانێکی ئازاد و سەربەخۆ، هاوبەش، ئارام و شکۆمەندانە، بەدەسەڵاتگەیشتنی خۆی و دەوڵەمەند بوون و پلەوپایەی حیزب و ئەندامەکانی، تەوەری سیاسەتی نەبوو، کاری سیاسی و رێکخراوەیی لەناو حیزبی شیوعی نەبوو بەکەسابەت و وەرگرتنی بڕوانامەی حیزبی بۆ بەدەستهێنانی پلەو پۆستی دەوڵەتی و گارگێڕی، بەڵکو بۆ پێشخستنی کۆمەڵگاو  بۆ گۆڕینی ژیان و بیرکردنەوەی خەڵک و گۆڕینی پەیوەندیە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکانی تێکۆشا و لەو پێناوەدا گیانبازی کرد، تەنانەت لەگۆڕانی دەسەڵاتی سیاسیدا تەنها بەشوێن گۆڕینی چەقی دەسەڵاتەوە نەبوو کە کارگێڕییەکەیەتی، بەڵکو بوعدی کۆمەڵایەتی و کەلتووری دەسەڵاتی سیاسی مەبەست بوو، هەوڵیدا کێکەکە بۆ گەلی عێراق بێت نەک بۆ خۆی یان بۆ کەمینەیەکی تر.

هەڵبەت ئەوە یەکێک لە هەڵە ستراتیژیەکانی ئەو حیزبە بوو، کە لەکاتی پێویستدا دەستی نەبرد بۆ چەقی دەسەڵات، لەکاتێکدا تواناو هێزی ئەوکارەی هەبوو، وەکچۆن لەخوارەوە رۆڵی گرنگی بینی لە ئامادەکردنی کۆمەڵگا بۆ گۆڕانکاری، بەلەبەرچاوگرتنی ئەزموونی شۆڕشی ئۆکتۆبەری دوای شۆڕشی شوباتی روسیا، پێویست بوو لە سەرەوەش رۆڵی خۆی بخاتە گەڕ بۆ  گۆڕینی چەقی دەسەڵات لە دەسەڵاتی نوخبەی سیاسییەوە بۆ دەسەڵاتێکی گەلی، بەڵام ئەو خۆشخەیاڵ بوو بە پشتیوانی سۆڤێت و وەهای لێکدابۆوە ئەو پشتیوانیە بۆ خودی گەلی عێراقەو بۆ هەمیشە دەمێنێتەوەو سەودای پێوەناکرێت، هەروەها خۆشباوەڕی بە دەسەڵاتی بورژوازی نیشتمانی، بەو بڕوایەی گەیاندبوو کە بەهاوکاریکردنی حکومەتەکەی عبدولکەریم قاسم و بەچوونی عێراق بۆ ناو قەڵەمڕەوی سۆڤێت، دەتوانێت هەموو بەرنامەکانی خۆی جێبەجێ بکات.

بەڵام هەڵەکان هیچ لەو راستییە ناگۆڕن کە گۆڕینی چەقی دەسەڵاتی سیاسی، بۆ ئەوەی بەرژەوەندی خەڵک بپارێزێت و بباتەپێشەوە، دەبێت ئاکام و بەرهەمی گۆڕانکارییەکی کۆمەڵایەتی – سیاسی بێت لەسەر ئاستی کۆمەڵگا، ئەگەر خەڵک بەشدارو کارا نەبێت لەم گۆڕانکاریەدا، سەرەنجام ناتوانێت هیچی لێی چنگ بکەوێت، جیاوازی ئەم بیرکردنەوەیە لەگەڵ بیرکردنەوەی رەوتە دەسەڵاتخوازەکان ئەوەیە کە ئەوان لەسەرەوە دەسەڵاتی سیاسی دەگۆڕن، چەقی دەسەڵات “دامەزراوەی دەوڵەت” زۆربەی جاریش تەنها کاراکتەرەکانی ناودەوڵەت یان بەشێک لەکاراکتەرەکانی ناو دەوڵەت دەگۆڕن و دواتر بەگوێرەی قازانج و بەرژەوەندیەکانی دەسەڵات گۆمەڵگە رێکدەخەنەوە. نەک بەگوێرەی قازانج و بەرژەوەندی کۆمەڵگا دەسەڵات رێکبخەنەوە.

٤- گەشەی ناسیونالیزمی ئیسنیکی (عەرەبی و کوردی) تێکەڵ بە هەستی ئاینی و تائیفی بوو بە لەمپەر لەبەردەم ئەم پرۆژە سیاسی – کۆمەڵایەتی ئینسانیە، یەکەم گورز ئەوەبوو کە “نیشتمان” بچووککرایەوە لە نەتەوەدا، نەتەوەپەرستی جێگای نیشتمانسازی و نیشتیمانخوازی گرتەوە، بەمەش لەجیاتی هاونیشتمانی بوون و  پێکەوەژیانی ئاشتیانەو ئازادانەو دڵخوازانە، (کە حیزبی شیوعی تەبەنی کردبوو) هاودژی درووستکرد، بەنەتەوەیی کردنی نیشمان بووە هۆی بەشەڕدانی نەتەوەکان و هەوڵ و هەڵپەی رەوتە نەتەوەییەکان بۆ بەشخوازی، کە هیچکات دادپەروەری لەو بەشکردنەدا بەدینایەت و هەمیشە نەتەوەی بەهێز بەشی زیاتر دەبات و بەئەگەری زۆر سەردەکێشێت بۆ  دژایەتی و تەنانەت دوژمنایەتی.

ناسیونالیزمی نەتەوەپەرست، هەم  وەک رەوتێکی سیاسی سەرکوتگەرو ئازادی و هەم وەکو پرسێکی سیاسی – کۆمەڵایەتی کەوتە کێبەرکێ و ململانی لەگەڵ پرۆژەی ” نیشتمانێکی ئازاد – گەلێکی بەختیار” و ئەوانەی بۆ لابردنی ستەمی نەتەوەیی و تائیفی خۆیان گرێدابوو بەو پرۆژەیەوە چوونە ناو حیزبە نەتەوەیی و تائیفیەکانەوە، بەوهۆیەوە گەشەی ناسیونالیزم لەنیوەی دووەمی سەدەی ٢٠ رێگای ئەم پرۆژەی بەرتەسک کردەوەو بوو بەهۆی نەک تەنها دابەشبوون و جیابوونەوەی خەڵک لەسەر بنەمای نەتەوە و تایەفە بەڵکو دابەشبوون و جیابوونەوەی لەناو خودی حیزبی شیوعیشدا درووست کردو لاوازی کرد،  درووستکردنی بەرە لەگەڵ پارتی و بەعس و هاوشێوەکانیان زەمینەی ئەو لاوازبوون و پاشەکشەی لەبارتر کرد.

بەڵام حیزبی شیوعی و پرۆژەی سیاسی ئەو دەسکەوتی گەورەی پێشکەش بە کۆمەڵگای عێراق کرد لەبوارەکانی: ئازادیە گشتی و تاکەکەسیەکان، مافی کرێکاران و جوتیاران و کاسپکاران، ئازادی و مافەکانی ژنان، پێشکەوتنی فەرهەنگی و کەلتووری و گەشەکردنی خوێندەواری و  ژیانخوازی و ئینساندۆستی، … کە ئەوانەش وەک دەستمایەیەک بۆ گەلی عێراق ماونەتەوەو لەهەموو توندپێچ و بڕگەیەکی سیاسیدا وەک رووحی ژیانێکی نوێ، ژیانێکی باشتر، دەردەکەون و هێز لەخۆیان نیشان دەدەن و دەکەونەڕوو بۆ رێکخستن و بووژانەوە.