عەدنان کەریم

لە تەنگژە و پێشهاتەکانی دوای شەڕی غەزە و ڕووخانی ڕژێمی بەعس لە سووریاوە، هاوسەنگی هێز لە ناوچەکەدا دەرگیری ئاڵوگۆڕ بووە  وبارودۆخێکی نوێ دەستیپێکردووە. ئەمریکا و ئیسرائیل وەکوو دوو زلهێزی ناوچەیی و جیهانی لەهەوڵی سازدانەوەی هاوکێشەکانی ناوچەکە و ئاڵوگۆڕی ڕیشەییدان لەو بوارەدا. ئێستا ناوچەکە بە قۆناغێکی ڕاگوزەردا تێپەڕ ئەبێ و ململانێ ناوچەیی و جیهانیەکان بەردەوامن و هێشتا لەبەردەم ئەگەر و گریمانەی جیاوازدان. بەڵام ئەوەی دیارە بریتیە لە پێگەی بەهێزی ئیسرائیل و پشتیوانیی ئەمریکا بۆ جێگیربوونی پێگەی ئەو وەکوو هێزی سەرەکی لە مەنزوومەی جیۆ – سیاسیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

تورکیا کە دەرگیری قەیرانێکی ئابووریی قووڵ بووە، گشت توانا سەربازی و سیاسی و دیبلۆماسیەکانی خستۆتە گەڕ بۆ دەرکەوتن وەکوو قوتبێکی ناوچەیی گەورە بەسوودوەرگرتن لە پاشەکشەیەك کە ئەمریکا و ئیسرائیل بەسەر ئێران و بەرەی مقاوەمە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا سەپاندوویانە. ئەم ستراتیجیەی تورکیا، گەرچی لە سوریادا تائێستا هەندێ دەسکەوتی هەبووە بەڵام مایەی نیگەرانی و گومانە لەلایەن میحوەری ئەمریکا – ئیسرائیلەوە. هەموو ئاماژەکان تا ئێستا ئەوەمان پێئەڵێن کە ئەمریکا تەنها گرەوی لەسەر ئیسرائیلە وەکوو سەنگەری پێشەوەی هەژموونیی خۆی لەناوچەکەدا و ڕۆڵێك کە بە تورکیا بدرێت زۆر کەمترە لەوەی کە ئەردووغان چاوی تێبڕیوە.

ڕەشەبای دوای ئەو سەرکەوتنە گەورەیەی ئیسرائیل و وەرچەرخانی هەڵوێستی ئەمریکای ترامپی بۆ قۆزتنەوەی ئەو سەرکەوتنە و کردنی بە پەیژەیاك بۆ پێناسەکردنەوەی هاوکێشە و پەیوەندیەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەروەها ڕانەوەستان تەنها لە چەقی سەرکەوتنە سەربازیەکان بەڵکوو کردنیان بە وێستگەیەك بۆ سازدانەوەی نوێی نەخشەی ناوچەکە، بەتووندی بەرۆك بە تورکیاش ئەگرێت.

جگە لەو قەیرانە ئابووریە قووڵەی کە تورکیا بەدەستیەوە گیرۆدە بووە، کێشەی کورد و ستەم و سەرکوتی کورد لەلایەن حکوومەتەکەی ئەردۆغانەوە سەرلەنوێ بۆتەوە باسی میدیا جیهانیەکان و بابەتی هەڵوێستگیریی و سەرنجی بەشێکی زۆری ڕای جیهان و حکوومەتەکانی ڕۆژئاوا. دیموکراسیە لەرزۆكەکەی ئەردۆغان لە تورکیا بە زیندانیکردنی تێکۆشەرانی کورد و سەرکوتی سادەترین مافەکانی گەلێکی ٢٥ ملیۆنی، ئابڕوو و ئیعتیبارێکی نەماوە و بگرە بووە بە مەسخەرەی میدیا جیهانیەکان کە وەکوو دەسەڵاتێکی تۆتالیتاریست ناوزەدی ئەکەن.

هەموو هەوڵەکانی حکوومەتی ئاکپارتیی ئەردۆغان لە دوو دەیەی ڕابوردوودا لەوەدا کورت بۆتەوە کە لە ڕێگەی پەلکشان و فراوانخوازیی ناوچەیی و خۆنمایشکردن وەکوو زلهێزێکی ناوچەیی گەورەی سەربازی و سیاسیەوە، چاری کێشە ناوخۆییەکانی بکات. ئەو هەوڵانە بەتایبەتی لەسێ بوارەوە تێپەڕیون کە ئەوانیش بریتین لە دەستێوەردانی سەربازی و سیاسی لە سوریا و بەشداریی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لە شەڕ لە پاڵ گرووپە جیهادیەکانی ئەو وڵاتە، یاریکردن لەسەر پەتی شەڕی ڕووسیا و ئۆکرانیا و هەروەها  پەلاماردانی پەکەکە لە هەرێمی کوردستان و داگیرکردنی ڕووبەرێکی فراوانی خاکەکەی و بەدەسهێنانی دەسکەوتی ئابووری و بازرگانی بەهاوکاریی پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق.

بە نزیکبوونەوەی کۆتایی شەڕی ڕووسیا – ئۆکرانیا و بەتایبەتیش تێکچوونی هاوکێشە کۆنەکانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە دەرەنجامی سەرکەوتنەکانی ئیسرائیل و پاشەکشەی گەورەی ئێران، کارایی ئەو ستراتیجیەی تورکیا کەوتۆتە ژێر هەڕەشەیەکی گەورەوە و خەریکە بەبنبەست ئەگات.

ئەو دیزاینە ئەمریکی – ئیسرائیلیە نوێیەی ناوچەکە لەسەر کۆمەڵیك بنەمای نوێ دامەزراون وەکوو؛ کۆتایی هێنان بە حوزوری دەستە و میلیشیا چەکدارە ئیسلامیەکان بە شیعی و سونیەوە، سوریایەکی دەستەمۆی لاوازی دوور لە دەسەڵاتی میلیشیایی و هەژمونیی تورکیا، لوبنانێکی لاوازی بێ حیزبوڵڵا، ئێرانێكی بێ چەپۆکی ناوچەیی کە خزێنرابێتە قاوغە ناوخۆییەکەیەوە، میحوەرێکی تێکەڵی میسری – خەلیجیی دەستەمۆ و دۆست یا هاوئاواز لەگەڵ ئیسرائیل، عێراقێکی دوور لە هەژمونی ئێران و میلیشیاکان و سەرەنجام ئیسرائیلێکی سەردار و خاوەن پێگەی سەربازی و ئەمنیی دەسڕۆیشتوو لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

ئەم هەوڵە نوێیە کە خەریکە سەرەتاکانی سەرپێئەگرێ، لەدوای یا شانبەشانی فشار و گێچەڵەکان بە ئێران، لەپێش هەموواندا ئەکەوێتە ناکۆکییەوە لەگەڵ ئەو دەسەڵاتخوازی و پەلکووتانە ناوچەییەی تورکیاوە. لەپاش تەواوکردنی ڕێوشوێنەکانی ئارامکردنەوەی غەزە  گەرمترین فایل بێتە پێشەوە داهاتووی سوریا و چۆنیەتیی دیزاینکردنەوە و تێکهەڵکێشکردنی دەبێت لەگەڵ ئەو ستراتیجیە تازەیەی پێشوو و لەوێشەوە فایلی پێگەی سادەی تورکیا لەو نەخشەیە دێتە پێشەوە و کێشەکانی ئەو دوو ستراتیجی و بەرە ناکۆکە بەیەکدائەدەن. بەوپێیە دامرکاندنەوەی ئەو بەرزەفڕیە و هەژموونخوازیە سەربازی و سیاسی و ئابووریە دەرەکیەی تورکیا و هەوڵی دامرکاندنەوەی لەڕیی دەمجکردنی لەگەڵ ئەو پرۆژە ئیسرائیلی – ئەمریکیەدا بۆ دیزانی ناوچەکە وەکوو هێزێکی ناوچەیی لاوازتر لەوەی تورکیا مەرامیەتی ئەتوانێ لە ڕوانگەی ئەمریکا و ئیسرائیلەوە ڕەزامەندی پێبدرێت. بەڵام ئەوەیان نەك قەیرانی نادیاریی داهاتووی ناوچەیی تورکیا چارەسەرناکات بەڵکوو پێگەی تورکیا لە هاوکێشە ئیقلیمیەکەدا لاوازتر ئەکات. بەو مانایە لە نزیك ماوەدا ئاراستەی ململانێی ئەو دوو پرۆژەیە زۆر زیاترە لە ئەگەری پێکەوە گونجانیان و هەر ئەوەشە کە ئەوە ئەکات بە یەکێك لە توخمە سەرەکیەکانی ململانێی داهاتووی ناوچەکە.

دیارە لە پشتی گشت ئەوانەشەوە چەندین کێشەی تری پایەیی خۆیان حەشارداوە وەکوو: داهاتووی پرسی وزە و سەرچاوەکانی، قورسایی ئیسلامی سیاسی لە قۆناغی نوێی ناوچەکە، هەوڵی ئەمریکا بۆ کەنارخستن و کەمکردنەوەی نفووزی ئەوروپا لە ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست، فۆرمی نویی پەیوەندیی ئەمریکا و ڕوسیا، داهاتووی حکوومەتی ئێران، چارەنووسی کێشە و ئاشووبە زۆرەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وگرێدانەوەی زیاتری گەشەی ئابووری و مەنزوومەی سیاسیی ناوچەکە بە جیهانی سەرمایەداری و هەیمەنەی ئەمریکا و زۆری تر.

پرسی کورد و تورکیا

مێژووی هەوڵی سڕینەوە وهاشاکردن لە سادەترین مافی کورد وەکوو گەلێك لە تورکیا و سەرکوتی بەردەوامی وەکوو بوونێکی ئەسنیکی و کەلتووری و سیاسی بەقەدەر مێژووی تورکیایە وەکوو دەوڵەت – نەتەوەی سەدەی بیستەم. حکوومەتە جۆراوجۆرەکانی تورکیا جا کەمالی بێت یا ئیسلامی، لیبرال بووبێت یا نەتەوەپەرست و تۆرانی، لەهەر شتێکدا ناتەبا بووبن بەڵام لەسەر هاشاکردن لە مافی کورد وەکوو گەلێکی جیاوازی خاوەن مێژوو و کەلتوور و زمان و خواستی ئازادی و سەربەخۆیی و مافەکانیان، یەکڕا و یەکدەنگ بوونە  و هاوڕابوون لەسەر ستراتیجیەتی هاشاکردن نەك لەبواری ناسینی ماف و ئازادکردنیان بۆ هەڵبژاردنی چارەنووسی خۆیان، بەڵکوو لە داننان بە بوونیان وەکوو دیاردەیەکی مێژووکردی کۆمەڵایەتیش وەکوو کورد. لە سی ساڵی ڕابووردوودا گەر لەژێر زەبری خەباتی گەلی کورد و پەکەکە، یا بەهۆکاری ناوچەیی و جیهانیش پاشەکشەیەکی ئەوەندەی نووکە دەرزیەك کرابێت تەنها وتوویانە کورد وەکوو هاوڵاتی و کۆمەڵەیەکی ئەسنۆکەلتووریی موسوڵمان لە تورکیا بوونیان هەیە و هیچی تر.

  بەڵام کێشەیەکی وجودیی گەورەی کورد لە تورکیا چی لە سەردەمی شەڕی سارد و چی دوای یەکدەستبوونەوەی سیستمی جیهانی و سەرکەوتنی سەرمایەداری و ئیمپریالیزمی ئەمریکی و ڕۆژئاوایی بەسەر سۆسیالیزمدا نەبوونی هاوتایی هێز بووە لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا و پشتیوانیی تەواوی جیهانی بووە لەو دەوڵەتە.

بەبێ ناسینی ئەو ژینگە سیاسی و سەربازیەی لەناوچەکەدا هاتۆتە ئاراوە و کاریگەریی لەسەر پێگەی تورکیا و ئەگەرەکانی بەردەم ئەو ململانێ ناوچەییە، زەحمەتە تێبگەین لە ناوەڕۆکی دەسپێشخەریەکەی دەوڵەت باخچەلی و عبدوڵڵا ئۆجەلان و هەڵوێستەکانی پەکەکە و داهاتووی ئەم پرسە.

بەرپرسانی تورکیا بەدروستی ئاراستەی ململانێ و ڕووداوەکانی داهاتوویان خوێندۆتەوە و دەرکیان کردووە بەو ڕاستیەی کە ئەوان لە سیستمی چاوەڕوانکراوی ناوچەکەدا ڕۆڵێکی لاوازیان ئەبێت. ئەمریکا و ئیسرائیل نایەڵن تورکیا لە سوریا خاوەن بڕیار و هەژموونی بێت. بواری لێدان لە هێزەکانی سوریای دیموکراتیان نەداوە بە تورکیا. میحوەری سعودی و میسری و خەلیجی لەبەرانبەر تورکیا بەهێز ئەکەن و هەروەها ڕێگەی نادەن مەرج بسەپێنێت بەسەر عێراق و ئوردوندا.

لێرەدایە کە حکوومەتەکەی ئەردۆغان هەراسانی ئەوەیە کە لەو ململانێیەدا پرسی کورد، وەکوو چۆن لە شەڕی کوەیت بەدواوە کرا بە کارتێکی فشاری گەورە بەدەست ئەمریکاوە لە دژی عێراق، ئەمجارەش، گەر ئەردۆغان مل نەدات بەخواستەکانیان، بکرێ بە چەکێکی بەهێزی دەستی ئیسرائیل و ئەمریکا لەهەریەك لە سوریا و تورکیا و عێراقیش.

دیارە هەموو ئەزانین کە گۆڕینی پرسی ڕەوای گەلێك بۆ ئازادی و لابردنی کۆتی ستەمی نەتەوەیی بە ئامرازێك لە ململانێی نێوان دوو بەرە و تێکەڵکردنی بە کێشەی پاوانخوازیی ناوچەیی وشەڕ و پاشقولگرتن لەیەکتر و سەفەقاتی ژێربەژێر، سەرەنجام ئەو پرسە نزیكناکاتەوە لە چارەی دروست و دڵخوازی خەڵکەکەی و پێوانە مرۆیی و دیموکراتیکەکان. بەڵام سەرباری ئەوە، زەلیلکردنی گەلێك و هێشتنەوەی بە تەنها لەنێوان بژاردەی جینۆسایدێکی شێنەیی ڕژێمی فاشیی ئیسلامی – نەتەوەیی تورکیا یا قبووڵکردنی ژێردەستەیی و هێشتنەوەی لە ئاستی پلەی نزمی هاوڵاتی بوون لەخاکەکەی خۆیدا، گەلان و گەلی کوردی تورکیاش ناچار ئەبن بە ملدان بە زۆر ئەگەر و ئاراستەی نەخوازراو و ناچاری. کاتێکیش زیاتر لەم ڕاستیە واقیعیە تێئەگەین ئەو بزانین کە شۆفێنیزم و نەتەوەپەرستیی تورکچێتی لە تورکیا بەتەنها ئاراستەی سیاسیی هاودەنگی زۆربەی زۆری هێزە سیاسی و حیزبیەکانی تورکیا نیە بەڵکوو ڕەوتێکی بەهێزە لەناو ئیلیتی ڕۆشنبیری و ڕەگی لەناو زۆرینەی گەلی تورکدا داکوتاوە بەرانبەر بەکورد و گەلانی تر. گەلی کورد لە تورکیا هیچ دەستێکی برایەتی و پەیامی یەکسانی وخەباتکارانەی لەناو تورکیاوە بۆ درێژنەکراوە لەلایەن هێزو بزووتنەوە و توێژەکانی تری ناو دونیای سیاسەت و چارەنووسی جێهێڵراوە بۆ تەقەلایەکی سەختی نایەکسان و ناهاوتا لەگەڵ دووەمین دەوڵەتی ناتۆ کە بەهرەمەندە لە جۆرەها شێواز لە پشتیوانیی سەربازی و سیاسی و دیبلۆماسی و ئابووریی نێودەوڵەتی.

وێڵکردنی بێدەربەستانەی گەلێك لە هاوکێشەیەکی ناهاوسەنگی ستەمکارانەی لەوجۆرەدا وەکوو نێچیرێك لەبەرانبەر دەوڵەتێکی فاشیستدا، بەناچاری زەمینە ئەڕەخسێنێت بۆ پێشوازیکردنی لە فریادڕەس و پاڵپشتی دەرەکی و بەتایبەتیش کە ئەبینێت تەنانەت هێزگەلی لە چەشنی پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق بەناوی هاوزمانی و هاوڕەگەزیەوە لەسەنگەری دوژمنەکانی ئەودا وەستاون و ڕۆژانە بیانوو بۆ تورکیا لە دژی پەکەکە دائەتاشن.

پەیامەکەی ئۆجەلان

هەموو کەس ئاگاداری پێشینە ئاشکراکانی ئەم دەسپێشکەریەی عەبدوڵڵا ئۆجەلانە. دەوڵەت باخچەلی لە وتارێکدا لە پەرلەمانی تورکیا داوای کرد کە عەبدوڵڵا ئۆجەلان بهێنرێتە ناو هۆڵی پەرلەمان و لەوێوە داوای چەکدانان لە پەکەکە و هەڵوەشاندنەوەی ئەو ڕێکخراوە بکات. ئاشکراشە ئەم هەڵوێستەی باخچەلی، بەپێی هەموو لۆجیکێك، بە تەگبیر وڕا لەگەڵ ئەردۆغان و هەم بەپێی ڕێکەوتنی لەوەوپێش لەگەڵ دەم پارتی و ئاگاداری ئۆجەلانیش بووە.

تورکیا هەمیشە و لەهەر شوێن و کاتێکدا باسی پرسی کورد و مافەکانیان و پەکەکە وەکوو ڕێکخراوی سیاسی و هێزی چەکداری ئەو ڕێکخراوە کرابێت زۆر بەڕوونی پێی لەسەر دوو شت داگرتووە کە بریتین لە: چەککردن یا چەکدانانی هێزەکانی و هەڵوەشاندنەوەی ئەو ڕێکخراوە وەکوو قەوارەیەکی سیاسی. بەو واتایە و بە ناساندنی پەکەکە بە ڕیکخراوێکی ” تیرۆریستی “، تورکیا بە شێوازێکی ئەنقەست و پڕ مەبەست، پرسی کوردی بەهەموو ڕەهەندەکانیەوە لەو وڵاتەدا گرێداوەتەوە بەو پێناسەکردنەی پەکەکەوە.

لێرەوە دێمە سەر ناوەڕۆکی کرداری و جەوهەری پەیامەکەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان.

پەیامی ناوبراو بە پێشەکیەکی مێژوویی دەستپێئەکات و لێرەدا جێی مەبەست و شیکردنەوەی من نیە و ئایا ئەکرێ، بۆ نموونە، و لە دونیای واقیعدا ڕوویداوە کە هەموو ئەو ڕەوت و بزووتنەوە سیاسیانەی کە باسیان لە سۆسیالیزم ئەکرد لەدووای ڕووخانی سۆڤیەت هەڵبوەشێنەوە یا هەڵوەشاونەتەوە بەهۆی پەیڕەوی کردنی فکری و سیاسیان لە ئایدیۆلۆجی و پارادایمێکی تیۆری یا نا و ئەوە باسێکی تایبەتترە. ئەوەی لەو بەشەی پەیامەکەدا هاتووە ئەکرێ دەیان دەرەنجامی لێ دەربهێنرێت بەڵام پەیامەکە تەنها یەك دەرەنجامی لێکردووە کە خزمەت بکات بە قبووڵاندنی داوا سیاسیە سەرەکیەکە.

ناوی بانگەوازەکە بە ( کۆمەڵگەی ئاشتی و دیموکراسی ) ڕۆیشتووە و لە پێشەکیدا زۆر باس و پرەنسیپی فکری و سیاسی و مێژوویی وروژاندووە. ئەو چەمك و تێز و گوتارە فکریانەی پشت ئەو چەمکانە چەند دروست بن یا نا و چەند بە دژە گوتاری پێچەوانە ڕەتبکرێنەوە بابەتی سەرەکی نین. قسە لەوە ناکەم کە بۆ بەناوی مۆدیرنیتەی سەرمایەرداریەوە، کە لە سایەیدا زۆر پرسی وەکوو کورد لە شوێنی تر شیاوی چارەسەر بوون و لەتورکیادا نەکران، و چۆن هێنانەوەی ئەوە بە شاهۆکار مانای فزەنەکردنە لەسەر خەسڵەتی کۆنکرێتی سیاسی – فکری ئەو ڕەوتەی مۆدیرنیتەی سەرمایەدارای لەتورکیا گرتیە بەر کە بریتیە لە دەوڵەت – نەتەوە. بەوجۆرە مەنتیق ئەڵێ کە ئایا مۆدیرنیتەی سەرمایەداری ( بەو پێناسە گشتیەی ) هۆکاری تێکدانی هاوپەیمانیی کورد و تورك بووە یا خەسڵەتی نەتەوەپەرستیی زۆرینەی بزووتنەوە و هێزە سیاسیەکانی تورکیا کە دەوڵەت – نەتەوەی ڕۆژهەڵاتیی لە شۆفینیترین و ڕەگەزپەرستترین شێوەیدا بەرهەمهێناوە؟ جگە لەوە، ئەو هاوپەیمانیە کوردی – تورکیە کەباسی ئەکا کامەیە؟ ئایا لە ئاستی خوارەوە وەکوو دوو گەل و نەتەوە هەیە؟ لاوازە؟ بەهێزە؟ ئایا لە ئاستی دەولەت و سیاسەتی ئەواندا قەت بووونی هەبووە؟

پەیامەکەی ئۆجەلان پاشان باس لە کۆمەڵێك پرەنسیپی یاسایی و سیاسیی دروست ئەکات لە چەشنی: ( پێکەوەژیان وبەبێ پشتگوێخستنی باوەڕەکان ئەرکی سەرکیی ڕیکخستنەوەی ئەم پەیوەندیە مێژوویە ناسکەیە) یا ئەوەی ( بزووتنەوەی پەکەکە کە درێژترین و فراوانترین ڕاپەڕین و تووندوتیژیە لە مێژووی کۆماردا بەهۆی داخرانی ڕێیەکانی سیاسەتی دیموکراتی هێز و بنکەی جەماوەری بەدەستهێناوە.) و چەندین باوەڕ و چەمك و پرەنسیپی دروستی تر تا دەگا بە پێداگری لەسەر ئەوەی کە ( سیستەم جگە لە دیموکراسی هیچ ڕێیەکی دیکە بۆ هەوڵ و کردارەکانی نیە، ڕێبازی بنەڕەتی ڕێکەوتنی دیموکراتیە. دەبێ بەپێی واقیع پەرە بەزمانی سەردەستی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی بدرێت).

دواتر ئۆجەلان ئەنجامگیریەکی سیاسیی مێژوویی ئەکات بە شابەیتی پەیامەکەی و ئەڵی ( ئەو کەشەی بە بانگەوازی بەڕێز دەوڵەت بەخچەلی، ئیرادەی بەڕێز سەرۆککۆمار و هەڵوێستی ئەرێنیی پارتە سیاسیەکانی دیکە بەرانبەر بەم بانگەوازە پێکهاتووە، بانگەوازی چەکدانان و بەرپرسیارێتیی مێژوویی ئەم بانگەوازە لەئەستۆ ئەگرم) تا ئەگات بەوەی کە بەڕۆشنی بڵێت ( هەموو گرووپەکان ئەبێ چەکدابنێن پەکەکە ئەبێ خۆی هەڵبوەشێنێتەوە). 

لێرەوە بەچەند خاڵی کورت ئەچمە سەر شیکردنەوەی ئەو ناوەڕۆکە جێ مەبەستەی پەیامەکە:

یەکەم: گفتوگۆ و دانوستان هەمیشە ڕێگە و میکانیزمێکە بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەی نێوان دوو لایەن یا لایەنێکی سیاسی لەگەڵ دەوڵەت و حکوومەتدا.

لێرەدا دوو لایەنی کێشەکە دیار و ئاشکران. پەکەکە وەکوو پەیامهەڵگری خەبات بۆ لابردنی ستەمێكی قورس لەسەر گەلێك و ڕێکخراوێکی سیاسی _ چەکدار لەگەڵ حکوومەتی ئێستای تورکیا لایەنەکانی ئەم کەیسەن. ئەوەندەی لە خودی پەیامەکەی ئۆجەلان و هەموو ئەو لێدوانانەی دەم پارتی و قەندیلەوە بیستراوە لەسەر ئەم پرسە، یا لێدوانەکانی لێپرسراوانی تورکیا، بەیەك وشەش باس لە هیچ نیەت، پرۆژە، دانوستان یا بەرنامەیەکی سیاسیی نەبیستراوە لەلایەن حکوومەتی تورکیاوە کە دان بنێ بە گفتوگۆ لەسەر پرسی کورد لە تورکیا وەکوو بابەتی سەرەکی و ناوەڕۆکی ئەو پەیامەی ئۆجەلان.

لەکاتێکدا پەیامەکەی ئۆجەلان پێداگرە لەسەر چەمکەکانی وەکوو: ئاشتی، و برایەتیی کورد و تورك و گەشەدان بە کۆمەڵی دیموکراسی بەڵام ئەو  خاڵانە بەرجەستەنەکراونەتەوە لە هیچ پرۆژە و پلاتفۆرمێکدا و هیچ ئاماژەیەك نەدراوە بە مۆدێلی سیستمی سیاسیی تورکیا و دەستووری ئەو وڵاتە و پێشینەی سەرکوت و بێمافکردنی کورد و ئەرکەکانی دەوڵەت لەو بوارانە و ئاڵوگۆڕە سیاسی و یاساییە پێویستەکان و ….تاد.        

لەبەرانبەر ئەوانەدا، لێدوانەکانی تورکیا سەبارەت بە پەیامەکەی ئۆجەلان بەم جۆرەن: پێداگریی دەوڵەت باخچەلی سەبارەت بەوەی کە پەیامی ناوبراو سەرەتای بەدیهاتنی دروشمی ( تورکیای دوور لە تیرۆرە). ئەردۆغانیش پێداگری ئەکات لەسەر ( هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە و چەکدانان ) . دیسانەوە و بەدوای ئەو پەیامەی ئۆجەلان و پێداگریی لەسەر چەکدانانی پەکەکە و هەڵوەشاندنەوەی خودی ڕێکخراوەکەش بێئەوەی لەبەرانبەردا هیچ هەنگاوێکیش لەلایەن تورکیاوە نرابێت، ئەردۆغان بەوپەڕی لەخۆبایی بوونەوە ڕایگەیاند کە ( تورکیا هەمیشە بازووی ئاسنینی ئامادەیە گەر ئەو دەستەی ئێمە درێژمان کردووە وەڵامی شایستەی خۆی وەرنەگرێتەوە). لەسەر ئێوارەخوانی ڕەمەزانیشدا لەئەستەنبووڵ پێداگریی لە هەڵوێستە بێمنەتەکانی کردەوە کە ( ئێمە درێژە بە ئۆپراسیۆنی سەربازیی خۆمان ئەدەین گەر پێویست بکات تا لەناوبردنی دوایین تیرۆریزم بێئەوەی بەردێك بەسەر یەکەوە بهێڵین و سەرێك بەسەر شانیانەوە ناهێڵین).

  دووەم: گەر چەکدانان و هەڵوەشانەوەی پەکەکە لەلایەن ئۆجەلانەوە بەرزئەکریتەوە وتورکیاش پرسی کورد کورت بکاتەوە لە ستراتیجیەتی ( تورکیایەکی بێ تیرۆر) ئیتر گفتوگۆ لەگەڵ کێدا ئەکرێ و لایەنی داواکاریە سیاسیەکان لەبەرەی کوردیدا کێیە؟

گەر ئەو هەڵوەشاندنەوە و چەکدانانە بابەتی سەرکیی پەیامەکە بێت خۆ تورکیا دەمێکە ئەو دروشمەی بەرزکردۆتەوە بەڵام سەرباری هەموو زەبروزەنگی سەربازی و زیندان و ئەشکەنجە ئەوەی بۆنەچۆتەسەر ئێستا چۆن وا کاغەزی سپیی بۆ ئیمزا ئەکرێ بۆ دابینکردنی ئەو ئامانجە؟ یاخود هەڵوەشاندنەوەیەکی خۆڕایی و یەکلایەنە چی پێویست بە پەیامی باڵاترین ڕابەر و کاریزمای ئەو بزووتنەوەیە ئەکات.

 توانەوەی لایەنێکی گفتوگۆی دووقۆڵی، گفتۆگۆی گریمانەیی بەتاڵئەکاتەوە لە هەر نیەتێکی باش بەتایبەتی کاتێك بکرێت بەپێشمەرج لەبەرانبەر بەڵێن و پرۆژە و ڕێگەچارەیەکی دیسانەوە گریمانەییدا.

لێرەدا باس لە خواستێکی ڕەها و دابڕاو نیە لەسەر دانانی چەك و کەمبوونەوەی کێشی خەباتی چەکدار بەقەدەر ئەوە باسێکە لەسەر سەنگەرێکی بەرگری و درێژەی خەباتێکی سیاسی و مەدەنی و شاری بەرانبەر بە تورکیای تا سەرددان چەکدار ئەگینا گەر ڕێگە یاسایی و دەستووری و کرداریەکان بکرێنەوە بۆ خەباتی سیاسی و دیموکراسی لەچوارچێوەی پرۆژەیەکدا بۆ چاری مەسەلەی کرد، ئەوکات لەوە سروشتی تر نیە کە چەکەکان بخرێنە عەمبارەکانەوە و تووڕهەڵدرێن.

سێیەم: گەر باهۆزێك لەناوچەکەدا بەڕێوەیە و تورکیا چارێکی تری لەبەردەمدا نیە جگە لە چەمانەوە بەرانبەری وەکوو زۆرێك لە لایەنگرانی ئەم پەیامە بانگەوازی بۆ ئەکەن، ئایا سروشتی تر و لۆجیکی تر نیە کە دەوڵەتی ستەمکاری تورکیا، کە سسیاسەتە سەرکوتگەرەکانی بوون بە مایەی بەرگری گەلی کورد و سەرهەڵدانی پەکەکە و خەباتی چەکداری، دەسپێشکەری بکردایە بۆ ڕاگەیاندنی پرۆژەیەك بۆ ئاشتی و گۆڕینی ئەو سیاسەت و ڕێبازە و بادانەوە بەرەو کرانەوە و ئاشتی و دیموکراسی و ئەو کاتە پەکەکە و ئۆجەلان ئەو دەستە دریژکراوەی ئەردۆغانیان بۆ ئاشتی بێوەڵام نەهێشتایەتەوە؟

خۆ هێشتا ئەو سیناریۆی باهۆزە و درزکەوتنە نێوان بەرەی ئەمریکا – ئیسرائیل لەگەڵ تورکیادا گریمانەیەکە و ئەگەری سیناریۆی چاری ناکۆکیی ئەو دوو بەرەیەش دەرگای بەڕوودا دانەخراوە ئیتر ئەم پەیامە لەناکاو و بێ بەرانبەرە لەپای چی؟

تورکیای ئەردۆغان بە نانەوەی ئەم تەڵەیەی باخچەلی لە ئۆکتۆبەری ڕابووردوەوە ئەیەوێ دەسپێشکەر بێت بۆ هەموو ئەگەرە خراپەکانی گۆڕانکاریی ناوچەکە. کێشەی کورد کە بەتایبەتی بەهۆی ڕیشەی کۆنی لە تورکیا و دەنگدانەوەی سەرکوت و سیاسەتی فاشیستیی دەوڵەتەکی لە ئاستی ڕای گشتیی جیهان و سەرکوتی ئەو هێزە کوردیانەش کە تەنانەت لەچوارچێوەی یاسا و پەرلەمانەکەی خۆشیدا خەبات ئەکەن، بووە بە مایەی پرسیاری گەورە لە هەموو ئاستێکدا و شەرمەزاریەك بەتەوێڵی سەرجەم سیستمی ڕەگەزپەرستیی ئەو وڵاتەوە. لەولاشەوە پەکەکە بوو بە سیمبولی بەرەنگاری لەدژی ئەو بێدایەی دەسەڵاتی ئەو ولاتە بۆیە لابردنی ئەو کۆسپە و هەڵڵوشینی ئەو سەنگەرە و پاکتاوکردنی بەناوی ئاشتیەکی بێ ناونیشان و ناوەڕۆکەوە، تەنها ڕێگەی گونجاوی ئەردۆغانە بۆ خۆئامادکردن بۆ ئەگەرەکانی فشار و ئەڵقەکانی داهاتووی ئەو ململانێیە. دەسەڵاتدارانی تورکیا لەپال ئەوەشدا لەڕێگەی پشتگیریی پارتی دیموکراتی کوردستان و ئەنەکەسەوە لەهەوڵی بەردەوامدان کە ئەو پلانە لە ژێر دیکۆری دۆستی لەگەڵ کورددا بشارنەوە و بەڕێوەی ببەن.

چوارەم: بەئەگەری زۆر و لەقۆناغی یەکەمدا سوریا ئەبی بە خاڵی تەماسی ململانێی میحوەری ئەمریکی – ئیسرائیلی لەگەڵ تورکیادا.

بەهۆی گرنگیی جیۆ- سیاسیی ئێستای سوریا لە ململانێکان بۆ دیزاینی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دوای شەڕی غەزە و ڕووخانی حکوومەتەکەی بەشار ئەسەد، ئەو ولاتە بۆی هەیە ببێت بە گۆڕەپانی بەریەککەوتنی ئەو دوو بەرەیە بۆ هەژموونی بەسەر ناوچەکەدا.

دەسەڵاتی تازەی سوریا کەوتۆتە ناو بەرداشی ئەو ململانێیە و فشاری دوو لایەنەی تورکیا لەلایەك و ئەمریکا و ئیسرائیل بە پشتیوانی ولاتانی کەنداو لەلایەکی ترەوە.

لەوێشدا یەکێك لە پرسە گەرمەکان مەسەلەی کورد و پێگەی هێزەکانی سوریای دیموکراتە. هێزێك کە ئیلهامی فکریان لە بزووتنەوەی ئاپۆچیەوە وەرئەگرن و هەیمەنەی کاریزمایی ئۆجەلان و پەکەکە بەسەریانەوە بەڵگەنەویستە.

تائەو شوێنەی بە ئەمریکا و ئیسرائیل ئەگەڕیتەوە، هەردوولا هەوڵی ئەوە ئەدەن کە پرسی کورد لە سوریا بکەن بە یەکێك لەکارتەکانی فشار لە دیزاینکردنەوەی سوریای دڵخوازی خۆیان بێئەوەی سیاسەتێکی ئەرێنی بۆ چارەی ئەو مەسەلەیە بخەنەڕوو یا هیچ بەڵێنێك لەوبارەوە بدەن.

تورکیا چاوی لەوەیە کە ئەو دەسپێشکەریەی ئۆجەلان و تەداعیاتەکانی بکات بە کەناڵێك بۆ تێکەڵکردنی فایلەکان و نانەوەی گرێکوێرەیەك بۆ هێزەکانی ڕۆژئاوا و هەروەها ڕێگریکردن لە جێگیربوون مۆدێلی سیاسیی نوێ بەپێی خواستەکانی ئەمریکا و ئیسرائیل. .

بەئەندازەی سەرکەوتنی هەوڵەکانی تورکیا بەمەبەستی چەکدانانی پەکەکە و هەڵوەشاندنەوەی قەوارە حیزبیەکەی، تەنانەت نیوە پێشڕەویەکیش بەو ئاراستەیەدا، یەکەمین کاریگەریی مەیدانیی نەرێنی لە شانۆی ململانێی پەیەدە لەگەڵ دەسەڵاتی سوریا و هەروەها لەبەرانبەر هێزە جیهادیە پرۆ- تورکیەکاندا ڕەنگ ئەداتەوە. گەر ئاوڕێك لە دەقی بڵاوکراوەی پەیامەکەی ئۆجەڵان لە ئەستەنبووڵەوە بدەینەوە، بەڕوونی باس لە چەکدانانی هەموو گرووپە چەکدارەکان ئەکات و دیاریشە مەبەست لێی هێزەکانی ئیدارەی خۆسەریی باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریاشە. ئەم پەیامە ئاڵۆزی و گرفتەکانی بۆسەر پەیەدە کەم نابێت و بۆی هەیە پێگەی لە گفتوگۆکان لەبەرانبەر ئیدارەی ئێستای سوریا و بەتایبەتیس لە ڕاوەستاوی بەرانبەر هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر هێزەکانی ئەوان بەیارمەتی گرووپە جیهادیەکان، لاواز بکات.

لێرەوە مەرامەکانی تورکیا زیاتر ڕوون ئەبێتەوە و بەرتەسك نابێتەوە بە ناوخۆی تورکیا بەڵکوو چاوی لە بەهێزکردنی پێگەی سەربازی و سیاسیی خۆیەتی لە سوریادا کە دەروازەی ململانێ ناوچەییەکان و سەرکەوتنی هەرلایەك لەو دوو میحوەرە چارەنووساز و بایەخێکی ستراتیجیی گەورەی هەیە. گەر ئەوەش لەبەرچاوبگرین کە دژە کورد بوون کۆڵەکەیەکی ستراتیجیی هەمیشەیی تورکیایە و لاوازکردنی پێگەی هێزەکانی سوریای دیموکرات ئامانجی بەرجەستەی ئەو خەسڵاتەی پێشوە لە ئێستادا، ئەوسا بایەخی بزووتنەوەی چەکداری کورد لە سوریا و بایەخی خەباتی چەکداری لەو هاوکێشەیەدا ڕوونتر بەرجەستەئەبێتەوە. بۆیە ئەردۆغان باش ئەو ڕاستیەی خوێندۆتەوە کە هێزی چەکدار و پێگەی جەماوەریی هەسەدە بەربەستێکی گەورەی بەردەم ئەو ستراتیجیەی پێشوویەتی بەتایبەتیش تا ئەوکاتەی کە ئەمریکا دەست هەڵنەگرێ لە پشتیوانی هەسەدە.

پێنجەم: هەر پاشەکشە و چجای هەڵوەشاندنەوەی بونیادی حیزبی و چەکداری پەکەکە دیاریەکی بەنرخیشە بۆ هێز و باڵە کۆنەپاریز و نەریتیەکەی ناو بزووتنەوە نەتەوەیی کوردی لە هەر چوار پارچەی کوردستان.

پەکەکە هەر لەسەرەتاوە هەڵگری ستراتیجیەکی جیاوز و دژبەر بوو لەگەڵ ئەو سیاسیە نەتەوەییە نەریتیەی کوردستان کە ساڵەهای ساڵە چارەنووسی پرسی کوردی کۆنترۆڵکردووە. لەکاتێکدا ئەو بەرە ڕاستڕەوەی ناو بزوتنەوەی نەتەوەیی کوردی لەڕێی ساتو سەودا و دەستێکەڵی لەگەڵ ئەم وڵاتی داگیرکەر بەرانبەر ئەوی تر و لەناوخۆی کۆمەڵگای کوردستانیشدا پشتی ئەبەست بە تویژە ستەمکار و نەریتیەکان و ڕوانگەی خێڵەکی و کۆنەپارێز و بەسەرچویی دەیان ساڵەی کردووە بە بنەمای بەرنامە و کردارەکانی لە ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا، پەکەکە وەکوو هێزێکی ڕادیکال، پشتئەستوور بە جەماوەر، بەئاراستەیەکی پێشکەوتنخواز و کرانەوە بە ڕووی هێزە شۆڕشگێڕەکانی دەرەوەی کوردستان و پەیگیری خەباتکارانە و هێنانەمەیدانی ئیلیتی شۆڕشگێڕ و چالاککردنەوەی ڕۆڵی ژنان لەخەباتی سیاسی و چەکداریدا ئەناسرێتەوە.

هەڵوێستە هەمیشەییەکانی پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق و ئەنەکەسە و تۆماری دێرینی ئەو ڕەوتە و هاوچەشنەکانیان لە هەموو پارچەکانی کوردستان بۆ دژایەتی پەکەکە و هێزەکانی سوریای دیموکرات و هاوکاریی ڕاستەوخۆی تورکیا نموونەیەکی زەقی بەیەکادانی ئەو دوو مۆدێل و ستراتیجیەی ناو بزووتنەوەی نەتەوەییین لە هەموو کوردستاندا.

لێرەوە هەر هەوڵێك بۆ لابردنی پەکەکە و لاوازکردنی لە شانۆی سیاسەتی کوردستانیدا و لایەنگری لە تورکیا و پەردەپۆشکردنی مەرامەکانی بەپەیوەند بەم باس وخواس و ئاڵوگۆرانەی ئێستاوە ڕاستەوخۆ لە ناوخۆی هەموو بەشەکانی کوردستاندا خزمەت بەو باڵە دژە خەڵکیەی کوردستان ئەکات کە بەتاڵکردنەوەی خەباتی گەلی کورد لەلایەن پارتی و یەکێتیەوە لە ٣٠ ساڵی ڕابووردوودا و کردنی بە خۆراکی توێژێکی مفتەخۆری حیزبی و خێزانی و مشەخۆری چینایەتی و بەفیڕۆدانی خەباتی مێژوویی گەلی کورد لە عێراقدا، زەقترین نموونە و مۆدێلی ئەو ڕەوتە سیاسیە کوردستانیەیە لە ناوخۆدا.

تورکیاش لای خۆیەوە گرەوێکی زۆری کردووە و بەردەوامە لە هاوکاری لەگەڵ ئەم هێزەی ناو بزووتنەوەی سیاسی لە کوردستاندا کە دیکۆرێکی بەناو شەرعی ئەدا بەسەر داگیرکاری و سیاسەتی کوردکوژیی خۆیدا. لەی خۆشیانەوە پارتی و هاوئاوازەکانی لەبەشەکانی تری کوردستاندا نایشارنەوە کە لە ململانێی پەکەکە و ڕژێمی تورکیادا ئەوان بێ چەند و چوون و بەتایبەتیش لەم قۆناغەدا شەریکی ڕاستەوخۆی تورکیان بۆ لە خشتەبردن و چاوبەستێ لە کوردانی تورکیا.

شەشەم: پەکەکەی قەندیل بە فۆرمێکی ڕێزەوە وەڵامی دەسپێشکەریەکەی ئۆجەلانی دایەوە بەڵام ئەو مەرجە دروستانەی بۆ خستنەبواری کرداریەوە دایناوە، هەڵوێستی سەرەتایی جیاوازی خۆی خستۆتەڕوو.

هەموو ئەزانین کە تەرازوی هێز سەربازی بۆ پەکەکە گونجاو نیە لە ململانێ لەگەڵ تورکیا. بەڵام ئەو ڕاستیە ئەوە ناشاریتەوە کە لەناو ڕای گشتیی جیهان و لەڕیزی گەلی کورددا خاوەنی پێگە و پشتیوانی و ڕەوایەتیەکی سیاسیی ئاشکرایە.

ئۆجەلان وەکوو کاریزمایەکی سیاسیی کوردستانی و سومبولی پرسێکی گەورە خاوەنی پێگەیەکی کرداری و مەعنەوی گەورەیە لەناو ڕێکخراوی پەکەکە و تەیفی سیاسی – جەماوەریی ئەو ڕێکخراوەدا. ئەم دەسپێشکەریەی ئۆجەلان شڵەژان و کێشەی خستۆتە بەردەم خەبات و هەڵوێست و داهاتووی پەکەکە و پێگەی ئەو لە ململانێ لەگەڵ تورکیادا.

کەس نازانێ پەکەکە چۆن ئیدارەی ئەم دوو هەڵوێستە ناکۆکە ئەدات و تاکەی ئەتوانێ بە ڕیتۆریکی گشتی ئەم جیاوازیانە لە ڕواڵەتدا بەهەند وەرنەگرێ و وا پیشانی بدات کە ئەتوانێ خۆی بدزێتەوە لە هەڵوێستێکی ڕۆشن.

 ڕەوتی ئەم دەسپێشکەری و پرسە لەبەردەم ئەگەری زۆردایە و بەردەوامی هەڵوێستە فەرمیە دژە کوردەکانی تورکیا و بەردەوامیی هێرشە سەربازیەکانی و پێداگری لەسەر ستراتیجیی ( تورکیای بێ تیرۆر ) سیناریۆی بنبەستی ئەم پرۆسەیە ئەکەن بەئەگەری بەهێزتر.

گشت ئەمانە ئەو ڕاستیە ئەسەڵمێنن کە ستراتیجیی سیاسی و سەربازیی پەکەکە پێویستی بە ئاڵوگۆڕە و گۆڕینی چەمکەکانی دونیای سیاسەت و پیاچوونەوە بە تاقیکردنەوەکانی پێشوو و ناسینی وردی سیماکانی سەردەم و ململانێکانی ناوچەکە؛ وەرچەرخان لە بنەما سیاسی و ڕێکخراوەیی و بەرنامەیی و میکانیزمەکانی خەباتی سیاسی و چەکداریی پەکەکە ئەکات بە پێویستیەکی ئیستەرەم.

حەوتەم: بەبێ ئازادکردنی ئۆجەلان و هەموو زیندانیانی سیاسی و بیروباوەڕ، گۆڕینی دەستووری تورکیا کە ئەو وڵاتە بە خاك و موڵکی نەتەوەی تورك ئەناسێنێ هیچ دەسپێشکەریەك بەرهەمێکی نابێ و نیەتی ئاشتیخوازیی تورکیاش بێمانا ئەمێنێتەوە. ( ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراسی ) ئەستەمە لەم دۆخەی تورکیا بەبێ کۆتایی هێنان بە باری نائاسایی لەکوردستان. هەڵوەشاندنەوەی بڕیاری لابردنی سەرۆك شارەوانیەکان  و دانیشتنی ڕاستەوخۆ لەگەڵ پەکەکە و دەم پارتی ئەو ڕێگەیەیە کە ئەمانباتەوە سەر ئاراستەی شتێک کە ناوی گفتوگۆ و دانوستان و پرۆسەی لێبنرێت. ناونانی پرۆسەکە بەناوی چاری مەسەلەی کوردەوە تەنها ناوی دروستە نەك ( قەڵاچۆکردنی تیرۆر ). میکانیزمی چاری ئەو مەسەلەیەش گفتوگۆیە بەناوی ڕۆشن و دیارەوە. بەدوای ئەوانە و پێبەپێی چوونەپیشی سەرکەوتوانەی هەنگاوگەلی لەوچەشنە، ئەکرێ بابەتی هەڵوەشانەوەی پەکەکە و هێزە چەکداریەکەی بڕیاری لەسەر بدرێ و بەلایەکا بخرێت نەك بکرێن بە مەرجی یەکەم و ئینزار وهۆشداریەك کە ڕێك و ڕەوان نیشاندەری نیەتێکی شەیتانیی گەورەی تورکیای ئەردۆغانیە.             

ئازاری 2025