بەختیار حمەسعید

بڵاوبوونەوەی پەیامەکەی عەبدوڵا ئۆجالان بۆ دەستپێکردنی ”پرۆسەی ئاشتی” و خواست و داواکاری ئەو وەک سەرکردەیەکی زیندانیکراویpkk  بۆ چەکدانان و هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە و پێشوازی ئەو لایەنە و لایەنەکانی تر لەو دەستپێشکەریە و….تاد کاردانەوە و هەڵوێستی جۆراوجۆری بەدوای خۆیدا هێنا و بووە بە شەپۆلێکی سیاسی گەورە لە ژیانی سیاسی ناوچەکەدا و هێشتا بەرزی و نزمیەکانی ئەو شەپۆلە لە سەرەتای خۆیدایە.

ئاڵۆزی و پێچ و پەنای ئەوەی لە ئێستادا بە ”پرۆسەی ئاشتی” ناودەبرێت و هەنگاو و قۆناغە جیاوازەکانی و تایبەتمەندیەکانی لەزۆر لایەن و گۆشەنیگاوە مایەی هەڵوێستەکردن و تێڕامانە و پرسیار و نیگەرانی و چاوەڕوانی زۆری دروستکردووە. و شاندی دانوستانکار نە جەمیل بایک و نە قەرەیڵانە بەڵکو سەرکردەیەکی زیندانیکراو لەگەڵ کۆمەڵێک سیاسەتمەدارن کە پەیامی سیاسی دەگەیەنن و هێشتا روون نیە لایەنە سیاسیەکانی جێی مەبەست لە کردەوەدا چ وەڵامێکی ئەرێنی پێ دەدەنەوە. هەرچەند بە پلەی یەکەم لەلایەن پەکەکە و میدیاکانیەوە گوتارەکە و پەیامەکە پێشوازی لێدەکرێت، بەڵام هاوکات بەشی ئەوە ناکات، جگە لە تێگەیشتنی گشتی، هەڵوێست و ڕاڤەکردنی تایبەتی بۆ بکرێت.

جگە لە پرسیارەکان نیگەرانیەکان زۆرن و خەڵکی کوردستانی گەورە لە سەد ساڵی ڕابردوودا هێندە ستەمیان لێچووە و داغکراون و مارانگازن لە کاردانەوە و هەڵوێستە گشتیەکانیاندا نایشارنەوە کە بەجۆرێک ترس و دڵەڕاوکێوە بۆی دەڕوانن.

چەکدانان و نەمانی خەباتی چەکداری هێزێک کە ٤٠ ساڵە لە گۆڕەپانەکەدایە گەر رووبدات رووداوێکی سیاسی گەورەیە. فشار و خواستی دەوڵەتی تورکیا بۆ ئەم مەبەستە لە کەس شاراوە و پەنهان نیە، بەڵام ئامادەیی پەکەکە بۆ ئەو مەبەستە و دەستپێکردنی پرۆسەی ئاشتی لەکاتێکدا کە هێشتا ئەو دەوڵەتە و تەنانەت کەسایەتیە سیاسیە دیار و بڕیاربەدەستەکانی هیچیان نەووتووە هێندەی تر پرسیار و نیگەرانیەکانی زیادکردووە. ترس لە دووبارەکردنەوەی جۆرە هەرەس و ئاشبەتاڵێکی تر لێرە و لەوێ سایە دەکات بەسەر دیمەنی سیاسی گشتیدا.

ئەم پرۆسەیە بۆ جارێکی تر نیشانیدا هێشتا بەشێکی بەرچاوی خەڵکی ئەم ناوچەیە، وە بەدیاریکراوی سیاسەتمەدارە بڕیاربەدەستەکانیان، لە دنیایەکی کۆنی سیاسیدا هەناسە هەڵدەمژن. بۆیە دەبینین لەبنەڕەتەوە وەک سەودایەکی سیاسی لێی دەڕوانن، گوایە لایەنەکان دەبێت هاوتابن و هاوتانین، سەرکردە و سەرۆک ئاپۆکەیان هێشتا لە زینداندایە و پێمشەرج ئەوەیە ئازاد بکرێت، زەمانەتی نێودەوڵەتی یان ناوچەیی لە دانوستانەکاندا بوونی هەبێت، لێخۆشبوونی گشتی دەربچێت، زیندانەکان ئازاد بکرێن، چاکسازی سیاسی و کلتوری بکرێت و….. تاد.

هەڵبەت ئەو هەنگاوانە ئەگەر بهاویژرێن هەنگاوی باشن و بەجۆرێک نیشاندەری ئەوەیە مامەڵەیەکی سیاسی باش و گونجاو بەڕێوەیە و جۆرێکە لە دڵنیایی کە غەدرێک ناکرێت و لە پشت و پێشەوە خەنجەرێک ناکرێت بە سک و پشتی لایەنی ستەملێکراودا. لایەنێک نادۆڕێت یان لانی کەم ئەگەر زۆر زیانیش بکات هێشتا شیاوی ئەوەیە قبووڵ بکرێت چونکە زەرەرە و هاتووە و لە نیوەی بگەڕێتەوە باشترە، هیچ نەبێت سەرکردەی زیندانیکراویان هێشتا ددان پیانراوە و مافی گەیاندنی پەیامی سیاسی پێدراوە و خەریکی دانوستانە و …تاد.

وەک هەر مامەڵەیەکی سیاسی تر خەریکە قسە دێتەسەر ئەوەی تۆ چی دەدەیت و من چی دەکەم و چی وەردەگرم، زەمانەت چیە و رێکارە یاساییەکان چۆنن و …تاد. گەر پەکەکە لەم مامەڵەیەدا ئامادەیی سازان و سازشی زیاتر نیشانبدات هێشتا دەوڵەتی تورکیا بۆ هیچ یەک لەوانە ئامادەنیە و لانی کەم وەک گوتاری فەرمی تائێستا خۆی بەهیچ شتێک پابەند نەکردووە. وە هەردوو لایەن (ئەگەر شیاو بێت لێرەدا باسی دوو لایەنی سیاسی سەر مێزی گفتوگۆ و دانوستان بکەین!) هێشتا بۆ ئەو مامەڵە سیاسیە ئامادەنین. هەرچەند نیەتی باش هەیە و دەسپێشکەری ئازایانە و باش نیشاندراوە لە لایەن شاندی دانوستانکارەوە، وە شاندەکە بەڕاستی دەیەوێ و بەهەموو توانایەوە قۆڵی هەڵماڵیوە پرسەکە بەرەوپێش بەرێت.

گۆڕینی ”پەیامی ئاشتی” بۆ ”مامەڵەی سیاسی” شتێکی نوێ نیە و بەشێکە لە ژیانی سیاسی ئەم دەڤەرە. ئێمەی کورد لەماوەی سەد ساڵی ڕابروودا زۆرمان لەو مامەڵە سیاسیانە دیووە، بەڵام بە واقعی ئاشتیمان نەدیووە. هێندەی تووکی سەرمان مامەڵە بە ژیان و چارەنوس و خاک و ئاوو هەواو و مناڵ و ژن و گیانی پیر و لاو و….تاد کراوە و هێشتا هەر دەکرێت، چ لەلایەن نەتەوەپەرستانی عەرەب و فارس و تورک چ لەلایەن نەتەوەپەرستانی کورد و لایەنە سیاسیە جیاوازەکانیانەوە. وە بە دیاریکراوی دەسەلاتدارانی شۆفێنیستی تورک و هاوکار و هاوپەیمانەکانی لەم بازاڕە سیاسیە گەرمەی ئێستادا دەیانەوێت مامەڵەیەکی سیاسی هەرزانیان دەسکەوێت و هیچی تر. هۆکاری ئەمەش روونە.

سەد ساڵ لەمەوپێش کۆماری تورکیا لەسەر بناغەی کەمالیزم وتۆرانیەت و نەتەوەپەرستی تورک بنیات نرا و لە رۆژی لەدایکبوونیەوە توانی شۆڕشەکەی سەعیدی پیران و شۆڕشی ئارارات و بەدرخانیەکان لەناوبەرێت و تاڕادەیەکی زۆریش مەسەلە و پرسی کورد لەناوخۆدا بۆ دەیانساڵ کۆنترۆڵ بکات، بەردەوامبێت لە سیاسەتی نکوڵیکردن و کۆلۆنیالیزەکردن و پیادەکردنی سەرکوت و ستەمکاری نەتەوەپەرستانە تا ئاستی شۆفێنیزمێکی تەواو عەیار. لەسەر ئاستی ناوچەییش بوو بە داشەهارە و یەکێک لەو دەوڵەت و هێزانەی رێگر و کۆسپی سەرەکی لە بەردەم چارەسەر یان تەنانەت هێوربوونەوە و ئارامبوونەوەی مەسەلەی کورددا پێکبهێنن. لە سەرووبەندی دروستبوونی عێراقی نوێدا زۆرترین فشار و گوشاریان دروستکرد لەسەر دەسەڵاتدارانی پاشایەتی عێراق و دەسەڵاتی کۆلۆنیالیستی بەریتانیا تاکو بە مافی خۆبەرێوەبەری و دروستکردنی ئیدارەیەکی کوردی لە کوردستانی سەرەتای دەیەی سیەکاندا ڕازی نەبێت، هەمان هەڵوێست لە وێستگەی جیاوازدا لە دژی کورد ( بۆ نموونە لە رووداوەکانی ساڵی ١٩٧٠ بۆ ١٩٧٥، وە لە مفاوەزاتی نێوان یەکێتی و رژێمی بەعس لەساڵی ١٩٨٤دا و…) لەسەر ئاستی ناوچەکە دووبارەکراوەتەوە، کە دواترینیان لە پەیوەند بە دووبارە دامەزراندنەوەی سوریایە لە دوای رووخانی دەسەڵاتەکەی بەشار ئەسەد و هەوڵەکانێتی بۆ لەباربردنی ئەزموونی رۆژئاوا.

لە ئێستاشدا تەماح و چاوچنۆکیەکانی زۆرتربووە لە چاو ڕابردوودا، دەیەوێت لانی کەم پێگەی ناوچەیی خۆی بەهێزبکات و ببێت بە یاریکەرێکی ناوچەیی بەهێز لە دوای لاوازبوونی ئێران و پوکانەوەی ئەو سەکۆیەی بە بەرەی مقاوەمەتی ئیسلامی ناودەبرا. وەک هێزێک و ”ئیمپریالیزمێکی ناوچەیی” دەیەوێت رۆڵی هەبێت و دەسکەوتی سیاسی و ئابووری زیاتر بپچڕێت. گەر مەسەلەی کورد رێگریەک پێکبهێنێت بۆ ئەم چاوەڕوانیانە  بە کۆمەڵێک سازشی کەم ئەو کێشەیە کۆنترۆڵ بکات و دەستی زیاتر بکاتەوە بۆ سات و سەوداکانی تری لە ناوچەکەدا.

بەلەبەرچاوگرتنی ئەوانە هێشتا تورکیا بۆ مامەڵەیەکی سیاسی شیاویش ئامادەنیە چ جای بگات بە چارەسەری سیاسی پرسەکە و نەمانی شەڕی کورد و چەسپاندنی ئاشتی! نەتەوەپەرستە شۆفێنیەکان و ئۆردوگانیزم نایانەوێت ئەو کارتە بەهێزەیان لەدەستبێتەوە تا ئەوکاتەی بۆ پاساودانی دەسەڵات و ووجودی خۆیان کارتی تریان دەستدەکەوێت.

کەوابێت باسکردن لە ئاشتی جۆرێک نیە لە خۆشباوەڕی و خۆبەدەستەوەدان؟ وە دەکرێت ئەوە وەک رێگاچارە یان هەنگاوێکی سیاسی دروست نیشانبدرێت؟ وە ئایا تۆوی ئاشتی بە ئاسانی دەڕوێت لەسەر ئەو بەردە رەقەی فاشیزمی تورکیا؟

بۆ وەڵام بەوانە دەبێت بڵێین کە پرۆسەکە بە دیوی تردا شیاوی خوێندنەوەیە. جگە لەوەی لایەنی کوردی دەستپێشکەری کردووە و دەستی ئاشتی درێژکردووە، دەمێکە بەشێک لە خەڵکی تورکیا دەیانەوێت ستەمکاری و مامەڵەکردن بە پرس و مەسەلەی کوردەوە یەکلابێتەوە، هێزە چەپ و ئازادیخوازەکان لە تورکیادا دەیانەوێت ئەو پرسە لەچوارچێوەیەکی دیموکراتیانە و نیشتمانیدا وەڵام وەرگرێتەوە.

ئەمە لەلایەک، لەلایەکی ترەوە تنۆک تنۆک و دڵۆپ دلۆپ خەبات و تێکۆشانی موسا عەنتەرەکانی ئەو ووڵاتە و ئازادیخوازان بەردە رەق و سەختەکانی فاشیزمی کونکردووە، وە لەسەر ئاستی ناوچەیی مەسەلە و پرسی کورد بووە بە پرسێکی سیاسی ناوچەیی و بەرەوپێشچوونی زۆری بەخۆوە دیوە و هێزو لایەنە سیاسیە پێکهێنەرەکانی دەوڵەتی تورکیا ئەوە دەزانن و ناتوانن خۆیانی لێ لابدەن و دەست بە چاویانەوە بگرن.

ئەوەی دەسەڵاتدارانی شۆفێنی و فاشی چیان دەوێت هێشتا زۆر جیاوازە لەوەی خەڵک بەگشتی و ملیۆنەها کوردی ئەو ووڵاتە بەتایبەتی چیان دەوێت. لەم گۆشە نیگایەوە بۆ پرۆسەکە بڕوانین دەبینین فرسەتی ئاشتی هەیە و زۆرە، هەرچەند دۆخەکە بۆ مامەڵەی سیاسی شیاو رەنگە هێشتا ئامادە نەبێت و ئامادەیی زیاتری پێویست بێت. خەبات بۆ ئەوەی یەکەم و پەرەسەندنی هۆکارە تا ئەوەی دووەم لە کەش و هەوایەکی سیاسی تەندروست و هاوتادا بەرەوپێش بچێت و ببێت بە هەنگاوی دروست بۆ چارەسەری مەسەلە و پرسی کورد لەو ووڵاتە و ناوچەکەدا.

بۆیە ئەوەی زۆرتر جێگای تێڕامان و هەڵوێستەکردنە مامەڵەکە خۆی نیە بەڵکو خودی ئاشتی و پرۆسەی سیاسی ئاشتیانەیە، وە بێگومان جیاکردنەوەی ئاشتی و بەدیاریکراوی ئاشتی سیاسی لە ”مامەڵەی سیاسی” نێوان لایەنە سیاسیەکان.

لەڕاستیدا مەسەلە و پرسی کورد خۆشبەختانە فرسەتی خوڵقاندووە بۆ تێپەڕکردنی سیاسەتی نەریتی و خوێندنەوەیەکی نوێ بۆ ئاشتی و سیاسەت و جەنگ و چەک. تێگەیشتن لەمە هۆکارە تاکو کۆی پرۆسەکە ببێت بە سیاسەت یان هەوڵ بۆ نەخشەرێژی بۆ سیاسەتێکی نوێ، تا ئاشتی ببێت بە بەها و ئەکت بۆ ژێرخانێکی سیاسی نوێ، رێگاگرتن لەوەی بچێتەوە خانەی سیاسەتێکی نەریتی و چوونەوە ناو مامەڵە سیاسیە نەریتیەکان.

ئەم روانگەیەکە وادەکات لێرەدا خاڵ دابنێم و بێینەوە سەری دێڕ..

دەپرسین بەدەر لەو مامەڵە سیاسیانە و نهێنیەکانی و دیووی شاراوە و ناوەوەی رووداوەکانی، پرسیاری سەرەکی ئەوەیە کە ئایا ئاشتی و رێگاچارەی سیاسی ئاشتیانە دەکرێت رێگایەک بێت بۆ چارەسەری پرسی کورد لە تورکیا وناوچەکەدا؟ وە لەوەش واوەتر بۆ هەموو پرسە سیاسیەکانی تر؟

پەیوەندی سیاسەت و جەنگ بەڕادەیەک پێناسەکراو و قبووڵکراو و زاڵە کە باسکردن لە پەیوەندی سیاسەت و ئاشتی زۆریش لەسەری بڕۆین  و خۆمانی پێوە ماندووبکەین هێشتا هەر مەفهوم و قبووڵکراو نیە و دەمانهێنێتەوە ناو خاڵی سەرەتا.

 بەڵام بەکورتیش بێت دەبێ بڵێین کە ئاشتی بەهایەکی سیاسی بنەڕەتیە و پێویستە بەشێک بێت لە پێکهاتی ناوەکی و زاتی و بونیادی سیاسەتمەدار و لایەنە سیاسیە ئازادیخوازەکان. ئاشتیخوازی بەهایەکی بازرگانی نیە و  بابەتێک نیە بۆ مامەڵە و سات و سەودای سیاسی. لایەنێکی سیاسی لە بونیاددا ئاشتیخوازبێت بە شەڕخوازی لایەنەکەی تر ناگەڕێتەوە بۆ شەڕ و جەنگ، ئەگەرچی مافی خۆی بۆ بەرگریکردنی رەوا دەپارێزێت. لەم روانگەیەوە ئاشتی خواستێک نیە لە لایەنێک یان لە دەوڵەتێک بکرێت، بەڵکو بەشێک و ئەکتێکی سیاسی بنەڕەتی ژیانی سیاسیە و هەمیشە ئامادەیە. لەکاتێکدا بەرانبەرێک هەیە سیاسەت و جەنگ و شەڕخوازی کردووە بە ئەکت و بەپیشە، سیاسەت و سیاسەتمەداری ئاشتیخواز پێویستە کە بەرانبەر بەوە سەد هێندەی خەباتی چەکداری و گەریلایی ئازایەتی بنوێنێت. ئەو مرۆڤە ئازایانەی سەنگەر بە سەنگەر لە خەباتی مەدەنی و سیاسیدا ئەو بەهایە دەچەسپێنن و دەیکەن بە بەشێک لە ژیانی سیاسی و مەدەنی رۆژانەی خۆیان و خەڵکی تر.

لەم روانگەیەوە چەمکی ئاشتی و چەمکی بەرخۆدان پێکەوە گرێدراون. وە ئاشتی پێویستی بە جۆرە بەرخۆدانێکی نوێیە. جۆرێکی تر لە خەبات یان دروستتر خەباتێکی بنەڕەتی و پایەیی تر لە دژی ئەوانەی سیاسەت بە جەنگ و پەلامار و کوشتار و تیرۆر دەزانن و دەیانەوێت بەو کردەوانە بناسرێتەوە و تێوە بگلێت.

هەرچەند مەسەلە و پرسی کورد سەدساڵە لە پرسێکی سیاسیەوە گۆڕاوە و شێوێنراوە بۆ یاخیبوون و پەلاماری چەکدارانە و ئەوەی پێی دەوترێ ”شۆڕشی چەکداری”، بەڵام خودی پرسەکە لەبنەڕەتدا پرسێکی سیاسی ئاشتیخوازانەیە. ئەوە خواستێکی سیاسی رەوا و عادیلانەیە خەڵکێک لە نیشتمانێکدا بژی بە زمانی خۆی بدوێ و بخوێنێ و پەروەردەبکرێت و ژیانبکات، مافی خۆبەڕێوەبەری شار و گوند و ناوچە و زێدی خۆی و نیشتمانەکەی هەبێت تا دەگات بە پێکهێنانی هەرێمایەتی و ئۆتۆنۆمی سیاسی و فیدراڵی و نیمچە دەوڵەت و پێکهێنانی ووڵاتی جیا و دەوڵەتی سەربەخۆ.

گۆڕینی ئەم پرسە بۆ جەنگ و سەرکوت و پەلاماری چەکداری و پاکتاوکردن خواستی دەسەڵاتداران و ستەمکارانی سیاسی نەتەوەپەرستی عەرەب و تورک و فارس و خودی نەتەوەپەرستە کوردەکانیشە کە سەد ساڵ زیاترە پلان و نەخشە بۆ ئەو مەبەستە دادەنێن. دەوڵەتە ئیمپریالیستیەکانیش بەو بیانوەوە دەستوەردان دەکەن و پشتی لایەک دەگرن و بەپشتی ئەوی تردا دەکێشن و سەرەنجام پرس و مەسەلەی کوردیان کردووە بە دەسکەلا و بەشێک لە گەمە سیاسی و شەیتانیەکانیان.

پەنابردن بۆ چەک و یاخیبوونی چەکداری هەرچەند سەرەتا بەشێکی کۆپیکردن و لاساییکردنەوە و پەرچەکرداربووە یان جۆرێک لە ناچاری بووە، بەڵام دواتر بووە بە بەشێک لە ئایدیا و باوەڕ و ستراتیژی خەباتی سیاسی بزووتنەوە نەتەوەپەرستەکان بۆ چارەسەری پرسی کورد و ڕێگایەک بۆ بەرپاکردنی جەنگ و شەڕ و داگیرکاری ناوچەیی و سات و سەودا بۆ گەیشتن بە دەسەڵاتی سیاسی و بەهێزکردنی پێگەی ئابووری لەو ڕێگایەوە. وە هەروەها بووە بە بەشێک لە ئایدیای رزگاری نیشتمانی و ستراتیژی سیاسی چەکداری بۆ گەیشتن بە مافی رەوای دیاریکردنی چارەنوس لەلایەن  بزووتنەوە سیاسیە چەپەکانەوە.

رەنگە ئەوە جێگای باس نەبێت چۆن ئەو خەباتە چەکداریە هەر لەسەرەتاوە خەباتی سیاسی و مەدەنی پەکخستووە یان رێگری و کۆسپی گەورەی بۆ دروستکردووە، بیانووی داوەتە دەست دەوڵەتە ستەمکارەکانی ناوچەکە بۆ سەرکوتکردن و هاوکاری کردنی یەکتری بۆ کۆنترۆڵ و لەباربردنی، بەڵام سەرەڕای ئەوەش دەسکەوت و سوودە سیاسیەکانی خەباتی سیاسی و مەدەنی و نیشتمانی بۆ چارەسەری پرسی کورد زۆر زیاتر بووە لە دەسکەوتەکانی خەباتی چەکداری نەتەوەپەرستانە. لەواقعدا ئەو دەسکەوتانەی بەهۆی خەباتی سیاسی و مەدەنی خەڵکی کوردستانی عێراقەوە لە دەیەی سیەکان و چلەکانی سەدەی ڕابردوودا بەدەستهاتن زۆر زیاتربوون لەوانەی بزووتنەوە و یاخیبوونی چەکداری چل ساڵەی دواتر بەدیهێنا.

هەر بۆ نموونە کاتێک خەباتی چەکداری شێخ مەحمود بە زۆری چەک و سەرباز بەرەو سنورەکانی ئێران پاشەکشەی پێکرا، دەستەی نیشتمانی ”هەیئەتی وەتەنیە” لە شاری سلێمانی و هەولێر و کەرکوک دەسکەوتی زۆر زیاتریان بۆ خەڵکی کورد بەدەستهێنا و بەرخۆدانێکی سیاسی و مەدەنی بێ وێنەیان کرد بۆ دەسکەوتە سیاسی و فەرهەنگی و کلتوریەکانی کوردەکان لەو کاتەدا و ئاکامەکەی بەدەستهێنانی کۆمەڵە دەسکەوتێکی سیاسی و یاسایی و کلتوری بوو لە کوردستانی عێراقدا کە دوای تێپەڕبوونی نزیک بە سەد ساڵ هێشتا کوردەکانی تورکیا دەسکەوتی هاوشێوەیان بەدەست نەهێناوە (لە چەشنی مافی خوێندن و نوسین بە زمانی کوردی).

پەرەسەندنی خەباتی سیاسی و مەدەنی و شارستانی لەمێژە لە تورکیاشدا پەیوەندیەکەی هەڵگەڕاندۆتەوە و خەباتی گەریلایی تێپەڕکردووە، تەنانەت بەجۆرێک بووە بە رێگر لەبەردەم ئەو خەباتە چەکداریەدا. خودی پەکەکە لە مێژە وەکو هێزە چەکدارە تەقلیدیەکان خاوەنی دەسەڵات نەبووە لە گوند و شار و ناوچەکانی تورکیادا هاوشێوەی هێزە چەکدارە نەریتیەکانی کوردستانی عێراق لەڕابردوودا. بوونی سیاسی چەکداری پەکەکە دەمێکە پرسیاری ووجودی لەسەر دروستبووە، بە دیاریکراوی کاتێک دەرگیری جەنگ و شەڕێکی بێ هاوتا بووە لەگەڵ دڕندەترین دەسەڵاتی سەربازی دنیادا و ئیرادە و توانایەکی لەڕادەبەدەری پێویست بووە بۆ بەرەنگاربوونەوەی. هەوڵ بۆ دەرچوون لەو شێوازە لە خەباتی چەکداری و بناغەدانان بۆ خەباتی سیاسی و مەدەنی فراوانتر یەکێک لە پاڵنەرەکانی دەرچوونی عەبدوڵا ئۆجالان بوو لە سوریا. لەماوەی ٣٠ ساڵی ڕابردوودا بەردەوام ئەو لایەنە چەکداریانەی هاوشێوەی پەکەکە بوون بەرەو پوکانەوە و لەناوچوون رۆیشتوون و خۆیشیان نەیانویستبێت هەلومەرجە بابەتیەکە لە ژێرپێی داون.

ئەو داکشانە بەرچاوەی خەباتی چەکداری، وە نەمان و لاوازبوونی هەلومەرجی بابەتی بۆ درێژەپێدانی، هۆکاربووە بۆ تێپەڕکردن و پەرەپێدانی شێوازی خەباتی تر و هەڵکشانی خەباتی سیاسی و مەدەنی راستەوخۆ، هەرچەند هەندێکجار بەهۆی سیاسەتی چەوت و هەڵەوە لە ناوخۆی تورکیادا کراوە بە پاڵپشتی خەباتی چەکداری و گەریلایی و بەکارهێنراوە یان سوودی لێوەرگیراوە بۆ یاخیبوونی شێوە چەکدارانە.

لەبەرئەو هۆکارە و بەهۆی زیندووێتی خەباتی سیاسی و مەدەنیەوە لە تورکیادا لەمێژە ئەو پارتەش لەوە حاڵی بووە دەستبەرداری فۆرم و خەباتی گەریلایی بێت و بەرخۆدانی سیاسی و مەدەنی و خەباتێکی سیاسی -دیموکراتیک و نیشتمانی گشتگیر پەرەپێبدات، وە لەڕێگەی باسەکانی عەبدوڵا ئۆجالانەوە بیکات بە بەستەر و پلاتفۆرمێکی خەبات لە کوردستانی تورکیا و ناوچەکەدا و ببێت بە مایەی پشتیوانی زیاتر لەلایەن هێزە چەپ و ئازادیخوازەکانی تورکیاوە.

ئەو هەوڵە گەورانە لەماوەی ڕابردوودا هۆکاربووە بۆ دروستبوونی پەکەکەی سیاسی و مەدەنی لەپاڵ پەکی چەکداریدا. ئەمڕۆ ئەوەی دووەم بەراوورد بەوەی یەکەم زۆر گەورەتر و هەمەلایەنەترە و بگرە پەکی چەکداری لە ماوەی ١٥ ساڵی ڕابردوودا تەنها وەک نوکی چیا سەهۆڵەکە ماوەتەوە.

لەسەر ئاستی ناوچەکەش هەمان پرۆسە بەفۆرم و شێوازی تر دووبارە بۆتەوە و تاهاتووە خەباتی چەکداری هاتۆتەدواوە و کەوتۆتە پەراوێزەوە و مەسەلەی کورد و پرسە سیاسیەکەی زیاتر و زیاتر بە ئاشتی و خەباتی سیاسی و مەدەنی و ئازادیخوازانەوە بەستراوەتەوە.

لەرۆهەڵاتی کوردستاندا پارت و لایەنە سیاسیەکانی ئەو بەشە زیاتر لە ٣٠ ساڵە خەباتی چەکداریان هەڵپەساردووە لە دژی پاسداران و کۆماری ئیسلامی، بەڵام کادر و لایەنگرانیان لەناوخۆی ئێراندا بەرخۆدان دەکەن و پێگە و نفوزیان لە کوردستانی رۆژهەڵاتدا بەهێزتر بووە نەک لاوازتر. بە بانگەواز و دروشمی ئەوان شەقام و شارەکان دەخرۆشێت و مانگرتنە گەورەکان ژێڕ پێی کۆماری پەت و سێدارە دەلەرزێنێت. زۆر لە مێژە کۆماری ئیسلامی ئارەزووی بووە و بە ئاواتەوە بووە شێوە پەکەکەیەک هەبێت شەڕی لەگەڵدابکات و بیکات بە پاساو بۆ دەسدرێژی و پاوانخوازی ناوچەیی و خۆشبەختانە ئەو فرسەت و هەلەی نەدراوەتێ. لە خەباتی ”ژن، ژیان، ئازادی” ئێراندا خەبات و تێکۆشانی خەڵکی کوردستانی رۆژهەڵات بوو بە دەستپێشکەر و تێکەڵاوبوو لەگەڵ کۆی خەباتی سیاسی و مەدەنی و ئازادیخوازانەدا دژی کۆماری ئیسلامی و رووکارێک و دیمەنێکی جوانتر و پێشکەوتووتری بەخشی بە خەباتی سیاسی خەڵکی کورد.

پەیام و بەرخۆدانی ئاشتیانە لە ئەمڕۆی عێراقیشدا گرنگی خۆی هەیە. هەرچەند خەباتی چەکداری پارت و لایەنە سیاسیە نەتەوەپەرستەکانی کورد مەووزوعیەتی نەماوە بەڵام هێشتا ئەو چەکەی بەدەستیانەوەیە ڕێگرە و بەڵایەکە لەبەردەم گەشەی ژیانی سیاسی و نیشتمانی خەڵکی کوردستاندا و پەرەپێدانی رێگاچارەی سیاسی نیشتمانی و ئاشتیانە هەنگاوێکە بۆ ئەوەی ئەو مەسەلەیە لەدەست ئەو مامەڵەچی و سات و سەودابازە نەتەوەپەرستانەی کورد و هێزە چەکدارەکانیان دەربهێنرێت کاتێک کردوویانە بە کەسابەتی سیاسی و تجاری و بازرگانی لەگەڵ هێزە سیاسیە عێراقیەکاندا وهێشتا لێرەو لەوێ تەپڵی بەتاڵی کوردایەتی بۆ دەکوتن و لەو ڕێگایەوە دەسەڵاتی سیاسی خۆیان درێژە پێدەدەن و جێگیری دەکەن.

بەپێی ئەم لێکدانەوەی سەرەوە ئەشێت پرۆسەی چەکدانان و خۆهەڵوەشاندنەوەی پەکەکە و پەیامی ڕاگرتنی شەڕ بەجۆرێکی تر لێی تێبگەین، ئەوانەی ئەو کارە بە هەرەس و ئاشبەتاڵێکی هێواش دەچوێنن ئەوەیان بیرچووە چەکدانان و هەرەسی ١٩٧٥ خۆبەدەستەوەدانێکی بێ هاوتابوو، دەستبەرداربوون بوو نەک هەر لە خەباتی چەکداری بەڵکو لە کۆی خەباتی سیاسی و مەدەنیی لە شارەکانیشدا، وە بەجۆرێک کۆتاییهێنان بوو بە ژیانی سیاسی پارتی و دەرچوون بوو لە عێراق و جێگیربوون بوو لە تاڕاوگە. یان ئەوانەی ئەو کارە وەک شکستی پەکەکە دەناسێنن بیریان چووە ئەو پارتە لە مێژە پارت و لایەن و کۆمەڵەی سیاسی هەمەجۆری مەدەنی و سیاسی تری پەروەردەکردووە و رەگەکانیان لە ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی سیاسی تورکیادا رۆچووە.

 بۆیە چەکدانانی پەکەکە ئەشێت ببێت بە بەشێک لە پرۆسەیەکی گەورەتر و کۆمەڵە هەنگاوێکی سیاسی گشتگیرتر لە تورکیا و ناوچەکەدا، نەک بە  ئاراستەی خۆبەدەستەوەدان و ئاشتبەتاڵ و هەرەس، بەڵکو وەک هەنگاوێک بۆ ئەکتکردنی ئاشتی و ئەزموونکردنی.

بێگومان سیاسیە جەنگخوازەکان، ( چ لەناو پەکەکە و چ لە ناو دەوڵەتی تورکیا لایەنەکانی تردا) لەرێگای جۆراوجۆرە نایانەوێت پرۆسەیەکی لەو جۆرە پێشبکەوێت و چارەسەری ئاشتیانە بۆ پرسی کورد دەستپێبکات، لەهەموو فرسەتێک دەگەڕێن شکست بخوات و لەهەموو مانایەکی سیاسی مرۆیی و پێشکەوتنخوازانە بتەکێنرێت و ببێت بە مایەی مامەڵە و سات و سەودای سیاسیی نوێ.

بەلام کاتێک پەیامی ئاشتی دەبێت بە دەسکەوت کە بەدروستی لە ئاشتی و لە خەبات و پێداویستیەکانی ئەم قۆناغە و چۆنێتی پەرەدان بە بەرخۆدان و بەرەنگاری ئاشتیانە زیاتر فێرببن و ئەزموونی بکەین.

١ی ئازاری ٢٠٢٥

—————