ماڵپەڕی ژیانەوە

کتێبی قەقنەس لەناو ئاگردا (رۆڵی حزبی شیوعی عێراقی لە تێکۆشانی سیاسی خەڵکی عێراقدا ١٩٣٤-١٩٥٨) لە نوسینی ”عدنان کریم” کەوتە بەر دیدەی خوێنەران و هاتە ناو کتێبخانەی کوردیەوە. کتێبەکە بە قەبارەی (A5) و بە تیراژی ١٠٠٠ دانە چاپکراوە و دانا کەرکوکی دیزاینی بەرگەکەی بۆ کردووە و ”بەختیار حمەسعید” پێشەکی بۆ نوسیوە.
ئەم کتێبە هەرچەند بەشێک لە مێژووی خەبات و تێکۆشانی خەڵکی عێراق و کوردستان و بەدیاریکراوی حیزبی شیوعیی عێراق لە سێ دەیەی سەرەتای سەدەی ڕابردوودا هەڵدەداتەوە و باس لە گۆڕانکاری و رووداوەکانی ئەو کاتە دەکات، بەڵام بایەخەکەی زۆر لەوە واوەترە و نیەت و ئامانجی نوسەر لە هەڵکۆڵین و ئارکیۆلۆژی مێژوویی ئەو کاتە بەرۆشنی لەبەرگی کتێبەکەدا خۆی نیشانداوە و وەک کاپشنێک لە پێشەکی نوسەر وەرگیراوە و چۆتە سەر بەرگی کتێبەکە:
”هیچ گومانێك لەوبارەوە نیە کە دەسەڵاتی سیاسی و ئاڵوگۆڕپێکردنی چەند بایەخی گەورەی هەیە. بەڵام لەوانە گرنگتر ئەوەیە کە ئەو ڕووداو و بزووتنەوە کۆمەڵایەتیە تا چ ئەندازەیەك هێزی کۆمەڵایەتیی نوێ ئازاد ئەکەن و کەشوهەوای کۆمەڵایەتی و سیاسیی وڵات بە ئاراستەی چوونەسەری هۆشیاریی خەڵك ساز ئەدەن و خەڵك لە دەوری ئامانجە ڕاستەقینەکانیان دێننە ناوجەرگەی کردەی سیاسەت و ململانێ کۆمەڵایەتیەکان. تێکۆشان بە ئاراستەی گۆڕینی دەسەڵاتی سیاسی بەبێ قووڵکردنەوەی ڕەهەندە کۆمەڵایەتیەکەی، بەبێ گۆڕانی خودی خەڵك بەهێزی سەرەکیی دونیا و ژیانی سیاسی لە وڵاتدا، بەبێ ڕێکخراوبوونیان و پێداگریی هۆشیارانەیان لەسەر ماف و ئامانجەکانیان، سەرەنجام تەنها خەڵك و تێکۆشانی ئەوان ئەکات بە پێخۆر و لەشکری دەستی کۆمەڵێك حیزب و هێزی سیاسیی دەسەڵاتخواز کە لەیەکەمین ڕۆژی ڕووخانی دەسەڵاتی کۆنەوە ئەوان ڕەوانەی ماڵەوە ئەکاتەوە. سەرباری جیاوازیەکانی ئەو ئاڵوگۆڕانە، زۆربەی شۆڕشەکان و کۆدەتاکان و ڕاپەڕینەکانی عێراقیش، بە شۆڕشی ١٤ ی تەمووزی ١٩٥٨ ەوە، بەو چارەنووسە گەیشتن”.
ئەو دەیەوێت نیشانبدات ئەو قۆناغە لە مێژووی سیاسی عێراق کە بابەتی لێکدانەوە و خستنەڕووی کتێبەکەیە شتێکی ترە. بۆیە لاپەڕەکانی ئەو مێژووە هەڵدەداتەوە و کنە و پشکنینی بۆ دەکات و دەیەوێت بڵێت گرنگ گۆڕانکاری شکلی و لاوەکی نیە لە دەسەڵاتی سیاسی عێراقدا بەڵکو گرنگ ئەو رەهەند و بزووتنەوانەیە کە گۆڕانکاری و ئالوگۆڕی گرنگ لە ژیانی سیاسیدا پێکدەهێنن. لەو ماوەیەدا کە جێگای باسی کتێبەکەیە خەڵکی عێراق، بەدیاریکراوی جوتیارانی هەژار و چەوساوە و کرێکاران و چینی ناوەڕاستی کۆمەڵگا تیایدا بکەر و هێزێکی سەرەکی رووداو و گۆڕانکاریەکان بوون و لەم نێوەشدا پارتی کۆمۆنیستی عێراق رۆڵی پێشەنگی هەبووە لە دروستکردن و بەرەوپێشبردنی ئەو رەهەند و ئاراستەیەدا.
نوسەر دەنوسێت ”حیزبی شیوعی، بەپێچەوانەی سەرجەم هێزە ئۆپۆزیسیۆنەکانی گۆڕەپانی سیاسیی ئەو سەردەمەی عێراقەوە، پرسی ئازادی و ڕۆڵی کرداریی خەڵکی وەکوو بکەری سیاسیی سەرەکی کردبوو بە ناوەڕۆکی بەرنامە و تاکتیکی سیاسیی خۆی و بە کردەوەش ئەوەی بەرجەستە ئەکردەوە، سەرباری ئەمبەر و ئەوبەرکردنە کاتیەکانی. حیزبی ناوبراو سیاسەتی بەتووندی پڕکردبۆوە و گرێیدابوو بە ناوەڕۆکێکی کۆمەڵایەتیی بەهێزەوە. مەسەلەی چاکسازیی بواری زەویوزار و ژیانی جوتیاران، خۆماڵی کردنی نەوت وخستنەگەڕی سامانی نیشتیمانی بۆ گەشەی ئابووری و خۆشگوزەرانیی خەڵك، ڕێکخراوبوونی کرێکاران و جوتیاران و ئازادیی ژنان و سەرجەم توێژە کۆمەڵایەتیە ستەملێکراوەکان، یەکسانیی هەموو پێکهاتە نەتەوەیی و مەزهەبیەکان و پێکەوە ژیانیان، سیاسەتێکی دەرەکیی سەربەخۆ، ئازادیی بواری ڕۆژنامەگەری و دەربڕین و ڕێکخستنی حیزبی و پیشەیی و ….تاد، هەموو ئەوانەی کردبوو بە ناوەڕۆکی بەرنامە و پراتیکی سیاسیی خۆی.”
بۆیە شرۆڤەکردن و تاووتوێکردنی ئەو مێژووە باسکردنی هێزێکی سیاسی تایبەتە کە کاتێک لەگەڵ پارت و هێزە سیاسیەکانی ئەمڕۆدا بەراوورد دەکرێت، بەو قەوارە سیاسیەشەوە کە لە ئێستادا ناوی حزبی شیوعی هەڵگرتووە، جیاوازیەکانیان زۆر بنەڕەتیە. چونکە ”خەڵك لە سیاسەتی حیزبی شیوعیدا قەوارەیەکی بێ شکڵ و ناوەڕۆك نەبوو کە وەکوو کۆرسێك تەنها قسەی حیزبی سیاسی دووبارە بکەنەوە و گیانێکی بێ ئیرادە و پاشکۆی هێزە سیاسیە نەریتیەکان بن و هەرکات ئەو هێزە سیاسیانە فەرمانیان کرد ڕەوانەی کونجی ماڵەوە بکرێن و هەرکاتیش ویستیان بیانهێننە سەر شەقام. ناوەڕۆکی هەر ئاڵوگۆڕ و پێشچوونێکی سیاسیش لە ئاستی خوارەوە یا سەرەوەی کۆمەڵگا و دەسەڵاتی سیاسی لای ئەو حیزبە بەوە پێوانە ئەکرا کە چەند بەو ئاراستەیەدا جووڵەئەکا و چەند لەو ئامانج و خواستانە نزیك ئەبێتەوە نەك بەپێچەوانەکەی.”
بێگومان حیزبی شیوعیی لەو قۆناغەدا وەک هەر پارتێکی سیاسی لەلایەن کەمینەیەکی سیاسی خەباتکارەوە دروستکراوە و بەڕێوەبراوە. بەڵام ئەو کەمینەیە خەلکی کردبوو بە بکەری سیاسی سەرەکی و خۆی وەک پێشەنگ و کەمینەیەکی سیاسی خەباتکار هاتبووە ناو گۆڕەپانی ژیانی سیاسیەوە ”بەو مانایە حیزبێکی خاوەن پێگەی جەماوەریی Grassroots بەهێز بوو و تەنها هێزێکی دەسەڵاتخواز نەبوو یا روئیای سیاسیی خۆی کورت نەکردبۆوە لە گۆڕینی دەسەڵاتی پاشایەتی و گرتنەدەستی دەسەڵات بۆ خۆی و هێزەکانی ئۆپۆزیسیۆن.”
بۆ پاڵپشتیکردنی ئەو بۆچوونە و بەپشت بەستن بە لێکدانەوەکانی ناو کتێبەکە ”بەختیار حمەسعید” لەو پێشەکیەدا کە بۆی نوسیوە دەڵێت ئەو کەمینە سیاسیەی ئەو پارتەی بەڕێوەبردووە بەکردەوە خاوەنی دروشمێکی سیاسی گرنگ بووە کە خۆی لەوەدا بینیوەتەوە کە ئەوان ”هەموو شتێکیان” بۆ ئەو نیشتمانە و بۆ خەڵکی عێراق وویستووە، بەڵام لەو نێوەدا ”هیچیان” بۆ خۆیان نەویستووە. خەباتیان کردووە دەکرد نەک بۆ ئەوەی دەسکەوت و ئیمتیازاتی سیاسی بۆ خۆیان بەرن، ببن بە بەشێک لە ماشێنی دەسەڵات و سیستمی سیاسی باو، بەڵکو بەو ئاراستەیە سیاسیەدا کاربکەن تا خەڵک بکەن بە بکەری سیاسی و هێزی سەرەکی لە بڕیاردان و دیاریکردنی چارەنوسی سیاسی ووڵاتدا. لەم روەوە ئەزموونی ئەو هێزە کە بەم ئاراستەیەدا لەو مێژووەدا کاری کردووە، بەپێچەوانەی ئاراستەی هێزە سیاسیەکان زاڵەکانی ئێستاوە، بایەخی گەورەی هەیە و ئێستاش کاریگەریەکانی، لە ژێرخانی سیاسی ئەم ووڵاتەدا هەرماوەتەوە.
تایتڵ و عنوانی سەرەکی ئەو خەباتە سیاسیە گەورەی کە لەو ماوەیەدا بەڕێوەچووە ”نیشتمانخوازی” بووە. لەبەرئەوەی ئەو چەمکە لە ئەمڕۆی ژیانی سیاسی عێراق و فەرهەنگی سیاسی باودا لەگەڵ زۆر چەمکی نەتەوەپەرستی و ووڵاتپارێزی بێ مانا و ناوەڕۆکدا تێکەڵکراوە بۆیە لەو پێشەکیەدا کە بۆ کتێبەکە نوسراوە چەمکی ”نیشتمانخوازی” وەک ئایدیا و چەمکێکی سیاسی گرنگی ژیانی سیاسی نوێی عێراق لە ئایدیا و چەمکی ”نەتەوەپەرستی” جیاکراوەتەوە و تیایدا هاتووە کە سەدەیەک لەمەوپێش لەعێراقدا ”نیشتمانخوازی (الوطنية)، بووە بە ”شوناسێکی گشتی بۆ خەڵکی سەر زەمین و ووڵاتێکی دیاریکراو و دروستکردنی گەلێکی نوێ”، وە لەم نێوەدا ”یەکێک لە سیما بەرجەستە و دیارەکانی حزبی شیوعی، هاوکات یەکێک لە دەسکەوتەکانی” ئەوە بوو کە ”نیشتمانخواز” بووە و لەوەش واوەتر بووە ”بە دیزاینەر و ئەندازیاری بزووتنەوەیەکی نیشتمانی ڕادیکاڵ” لە عێراقدا.
دەپرسین ئەگەر خەباتی ئەو دەورەیە بەجۆرێک بووبێت بە بەشێک لە شریتی سیاسی بۆماوەیی (DNAی سیاسی) ئێمە لە عێراقدا و بەشێک لە بونیادی ژیانی سیاسی هاوچەرخی ئەم کۆمەڵگایە و بە بەشێکی گرنگ لە میراتی سیاسیمان ئەو کات دەپرسین ئایا ئەو قەقنەسەی جێگای باسی ئەم کتێبەیە دیسانەوە لەناو ئاگرەکەوە هەڵدەستێتەوە؟
وەڵامی ئەم پرسیارە دژوارە و ئاسان نیە. رەنگە واپێویست بکات لە چەندین گۆشەنیگای جیاوازەوە وەڵامە جیاوازەکان کۆبکەینەوە تاکو وێنەیەکی گشتیمان دەستبکەوێت. یەکێکیان هەڵدانەوەی مێژووی ئەو قۆناغە سیاسیەیە کە بە قۆناغی دروستبوون و بنیاتنان ناودەبرێت. چۆن مناڵێک لە ڕابردووی پەروەردە و گەشەکردن و پێگرتن و زمانپژان و فێربوون و…تاد ناتوانێت خۆی جیابکاتەوە بەهان شێوە ئەو مێژووەی سەرەتای دروستبوونی عێراق ئەشێ بووترێت بووە بە ژێرخانی سیاسی ئەم ووڵاتە کە بەهەوڵی زۆر گەورەی دەرەکی و ناوەکی هەوڵی هەڵتەکاندنی دراوە. وەک چۆن لە زانستی دەروونناسیدا ژێرخانی هۆشیاری بە ”ناهۆشیاری” ناودەبرێت، لە ژیانی سیاسیشدا ئەو بەها و چەمکە سەرەکیانەی بوون بە بەشێک لەبونیادی سیاسی سەرەتایی زۆرجار دێتەوە ناو ژیانی سیاسی هۆشیارانەمان بەبێ ئەوەی بەخۆمان بزانین یان دەرکمان پێ کردبێت و وەک کاریگەریەکی بۆماوەیی کاردەکات لەسەرمان. تەنانەت ئەشێت هەڵدانەوەی ئەو مێژووەی لە ئێستادا جێگای باسی ئەم کتێبەیە بەشێک بێت لەو گواستنەوە بۆماوەییەی پێشوو.
ئەشێت بووترێت لە هەناوی رووداوەکانی بەهاری عەرەبی و لە ١٧ شوبات لە کوردستان و لە رووداوەکانی تشریندا لە ناوەڕاست و خواروووی عێراقدا خەڵک، وەک بکەرێکی سیاسی گشتی و قەقنەسی ناو ئاگرەکە، بەجۆرێکی تر دەرکەوتەوە، ئاراستەی نیشتمانخوازی و ئازادیخوازی پێکەوە رێچکەیان بەست. لەو کاتەدا خەڵکی عێراق، بە کورد و عەرەب و رەگەزەکانی ترەوە، ”نیشتمانخوازی” گەورەتر و ”عێراقی بوون” لە پێشتر بوو بۆیان وەک لە نەتەوەپەرستی کوێرانە، لە فۆرمی کوردایەتی و عەرەبایەتی و ئەوانی تردا، وە تائیفیەت و مەزهەبگەرایی وەک فۆرمێکی سیاسی نوێ و نامۆ بەو ژیانە سیاسیە خۆی نیشاندا.
خۆشبەختانە ئەو مێژووەی ڕابردوو بەجۆرێک نەفەوتاوە و بە فۆرم و شێوازی نوێ دێتەوە ناو ژیانی سیاسیمان. خوێندەوەی ئەم کتێبە کۆمەکی زیاتر دەکات بەو تێگەیشتنەی پێمان دەڵێت بەڵێ وێستگەی تر لە ١٧ شوبات و تشرین بە فۆرم و شێوازی نوێ بەڕێوەیە.