عەلی مەولود/
ملهوڕی، یانی ملنان و رۆیشتن بەبێ ئەوەی حیساب بۆ خۆت و دەوروبەرت بکەیت چی بەسەر دێت، بەکارهێنانی هێزو توندوتیژییە بۆ خۆزاڵکردن و خۆسەپاندن و‌ هەژمونیکردن، بۆ نیشاندانی خۆی وەک بەهێز و بەرامبەرەکەی وەک لاواز، لەپێناوی پلانێک و ئامانجێکی تایبەتیدا، هەندێکجار ئەو ئامانجە مادی یان مەعنەوییە و هەندێکجاریش بۆ کڕینەوەی ئابڕووی تکاوە.
بەڵام مەرج نیە ملهوڕی بە سەرکەوتن کۆتایی بێت، زۆربەی جار بە شکست و ملشکانی خاوەنەکەی تەواو دەبێت، هەر نەبێت بۆی دەخرێتە ناو دوونانی گەرمەوە بۆ رۆژی خۆی. خەڵکی کوردستان لەمێژووی تێکۆشان و بەرەنگاری خۆیدا زۆر ئاشنایە بەمجۆرە هەڵسوکەوتە و دووژمنەکانی هەمیشە یەکێک لە بژاردەکانیان ملهوڕی بووەو زۆرجاریش نسکۆیان لێچنیوەتەوە.
ئەوەی ئێستا حکومەتی هەرێم یان باشترە بڵێین دەسەڵاتدارانی هەرێم، دەرهەق بەهاووڵاتیان و موچەخۆران دەیکەن، بەهەموو پێوانەیەک ملهوڕییە و زۆرداریە، ئەم دەسەڵاتە بە داگیرکردنی بەرهەمی خەبات و خوێن و راپەڕینی خەڵکی کوردستان دەستی پێکرد و بەزەوتکردن و دەستبەسەراگرتنی قوتی خەڵک و داسەپاندنی ئامانجی ناڕەوا و سەرکوت و ملهوڕی درێژە بە ژیانی خۆی دەدات.
لە کوردەواریدا، لەدوای کۆستکەوتن و رووداوە ناخۆش و نەخوازراوەکان، خەڵک بەیەکتر دەڵێن: خوا ساردتر نەدات، ئەمەش بەو مانایەی کە لەوەی روویداوە خراپتریش هەیە. بەپێی ئەم لۆژیکە، دەسەڵاتدارانی خۆ بەخواکردووی هەرێم، هەمیشە بژاردەی خراپتریان هەیە بۆ خەڵک. لەماوەی ٣٣ ساڵی رابردوودا، جار دوای جار لوتمان بە کاری خراپتری ئەواندا تەقیوە و بەدەست ئەم دەسەڵاتەوە ژیان و ئازادی و ئاشتیمان تێکچووە.
دەستبەسەراگرتن و بەبارمتەگرتنی موچەی فەرمانبەران، ئەڵقەیەکە لە زنجیرەی ئەو کارەساتانەی بەسەریان هێناوین و لە داهاتووشدا خراپەکاری زیاتریان لێ چاوەڕوان دەکرێت، لەبەرئەوەی ستراتیژی ئەو دەسەڵاتە قۆرخکاری سیاسی و ئابووریە بۆ کەمینە و پێشێلکردنی ژیان و مافی زۆرینەیە.
خەڵک هەموو رێگایەکی لەبەرامبەریان تاقیکردەوە: ئامۆژگاریکردن، هۆشداریدان، رەخنەگرتن، سەرکۆنەکردن، نەفرین، نارەزایەتی دەربڕین، خۆپیشاندان، بایکۆت، بەرۆکدادڕین و خۆلێ بێبەریکردن، بەڵام ئەم دەسەڵاتە نایەتە ژێر بارو دەست لە برسیکردنی خەڵک هەڵناگرێ و لەسەر شاردنەوەی راستیەکان و تاڵانی و گەندەڵی رێکخراوو زۆرداری و ملهوڕی خۆی بەردەوامەو بەدۆڵی بەرژەوەندیە تایبەتییەکانی خۆیدا ملی کووز کردووەو بەقەدەر سەری ئەنگوستێک حیساب بۆ ژیانی گشتی ناکات و تەنها سوودی سیاسی و ئابووری کەمینەیەکی لەبەرچاوە.
ئێستا ئیتر ئەو دەسەڵاتە و هەموو حیزبەکانی دەوروبەری )ئەوانەش کە لەسەر هەمان رێچکەو پێودانگ لەنوێ درووست دەبن( هیچ سودێکی گشتیان نیە و تروسکایی هیچ ئومێدێکیان تێدا بەدیناکرێت، ئەوان جگە لەوەی بەتەواوی لە خەڵک جیابوونەتەوە و لەسەر حسابی ژیانی گشتی، ژیانێکی شاهانەیان بۆ خۆیان و دەوروبەریان درووستکردووە، هاوکات بوونەتە مەترسیش بۆ سەر ئەو دەستکەوتانەی خەڵک بەخوێن و خەبات بەدەستی هێناوە.
بۆیە گەر بمانەوێت ژیانمان ئاسودە و ئاسایشی سیاسی و ئابووریمان پارێزراو و چارەنووسمان رۆشن دیار بێت، پێویستە بەتەواوی خۆمان لە سیاسەت و ئەنگیزەو ئەجێنداکانی دەسەڵات و هەموو ئەو لایەنانەی لەپاڵ ئەودا سوودمەندی مفتخۆرن، جیابکەینەوەو “خۆرێکخستنی هۆشیارانە” لەناو جەرگەی خەبات و بەرەنگاریدا بکەینە ئەرک و بیخەینە دەستووری کارەوە.
ئەم خۆرێکخستنە، دەستپێکردنی شێوەیەکی ترە لە سیاسەت، سیاسەتێکی ئاسۆیی ( نەک هەرەمی ناوەندگەرا) لە پەیوەند بە ژیانی گشتییەوە، کە لە لۆکاڵ دەستپێبکات و لەدرێژە و بەردەوامی خۆیدا ببێت بە بەشێک لەکاری سیاسی فراوانتر، ئەوە خۆدابڕینیشە لە ژیانی سیاسی کۆن و گۆڕینی نەخشەی سیاسیە لە شێوە و ناوەرۆکدا.
ئیرادە و بڕیارو پلانی وشیارانەی چالاکانی سیاسی رۆڵی گرنگ دەبینێت هەم لە درووستبوونی ئەو رێکخستنەداو هەم بۆ فەراهەمکردنی زەمینەکانی بەردەوامبوون و بەهێزبوونی وەک بەدیل و جێگرەوە بۆ ژیانی سیاسی ئێستا.
بۆ ئەم ژیانە سیاسیە نوێیە پێویستە لەسەر ئاستی سیاسی، جەماوەری، هەرەوەزی، تۆڕەکانی هاوکاری و هاوپشتی، خۆرێکخستن بکرێت و لە کۆمەڵە سیاسیەکان، رێکخراوە پیشەییەکان، کۆمۆنەکان، ئەنجومەنەکان، شوراکان، ناوەندە هەرەوەزیەکان، … تاد و تۆڕبەندی نێوانیان، خۆی بنوێنێت. ئەمانە ئەگەر لە لۆکالیشدا و بۆ ئامانجێکی بەشەکی دیاریکراویش درووست ببن سەرەنجام دەتوانن ببن بە بەشێک لە خۆرێکخستنی گشتی و سەراسەری و پێکەوە لە پەیوەندی خەباتکارانەی توندوتۆڵدا بن.
خەڵکی کوردستان لە سیاسەتکردن و حوکمڕانیدا، ناشێ بەهەمان ئەو رێچکانەدا بڕۆنەوە کە ئەم دەسەڵاتەی پێدا هاتووە، بەڵکو پێویستە لەرێگایەکەوە هەنگاو بنێن کە بۆ ژیانێکی نوێی شایستە ئامادە و پەروەردەیان بکات و سەروەری مرۆیی و ئازادی و یەکسانی و ئاشتی و سودی گشتیان بۆ دابینبکات و سەرەنجام خەڵک بەکردەوە بکات بەسەرچاوەی دەسەڵات و بڕیار.
چاوەڕوانیەکی بێهودەیە پێمانوابێت ئەم دەسەڵاتەی ئێستا و فۆرمی باو لە ژیانی سیاسی، لە (کن فیکن)ێکدا بڕووخێت و شتێکی باشتر جێگای بگرێتەوە، ئەو کارە نە بەئاسانی دەکرێت و نە مسۆگەریشە بە قازانجی گشتی بچیتە پێشەوە، بۆیە پێویستە پرۆسەیەکی سیاسی نوێ سەرپێبخرێت کە هاوڕێ لەگەڵ گۆڕانکاری (کۆمەڵایەتی–سیاسی) دەسەڵاتێکی گونجاو لەگەڵ ژیانی گشتی، بکرێتە ئامانج.
قەوارەی هەرێم و ئازادی هەرێم، کە لەلایەن دەسەڵات و پەراوێزەکانیەوە بۆ چەواشەکردن و فریودان بەدەمەوە گیراوە، لە بنەڕەتەوە بەرهەمی خەبات و تێکۆشان و قوربانیدانی دەیانساڵە و بەتایبەتیش راپەڕینی خەڵکی کوردستانە، بەڵام لەلایەن گرووپی کۆمپانیا سیاسیەکانەوە (حیزبەکان)، وەک هەرشتێکی تر، دەستی بەسەردا گیراوەو بۆ مەرامی حیزبی و بنەماڵەیی و تاکەکەسی کەڵکی لێوەرگیراوە.
خەڵکی کوردستان پارێزەری خەمخۆرو دڵسۆزی راستەقینەی ئازادی کوردستان و قەوارەی هەرێمە، بەڵام ئەو شێوە حوکمڕانیەی ئێستای ناوێت و لێی بێزار و بێبەریە، مانەوەی ئەم دەسەڵاتە بەهیچ شێوەیەک گرەنتی پاراستنی ئەو ئازادی و قەوارەیە ناکات و بگرە خۆی مەترسیەکی گەورەیە لەسەری.
یەکێک لە جیاوازیە بنەرەتیەکانی نێوان خەڵکی کوردستان و دەسەڵاتی هەرێم (بەهەموو حیزبەکانی پەراوێزیشیەوە) ئەوەیە کە: خەڵک ئازادیخواز و سەربەخۆییخوازە و ژیانی دەوێت و لە پێناویان بەرەنگاری دەکات و قوربانی دەدات، بەڵام دەسەڵات سازشکار و کۆنەپارێز و بەرژەوەندیخوازە و هەم لەشاخ و هەم لە شار هەزاران چیرۆک و داستانی تراژیدیان لەسەر رووح و جەستەی ئەم میللەتە هەڵکۆڵیوە کە نووسینەوەی بیرەوەرییەکانی خۆیان گەواهییان لەسەر دەدەن.
نەدانی موچەو فەرامۆشکردنی ژیانی گشتی و کایەکردن بە چارەنووسی خەڵک، یەکێک لەو داستانە تراژیدیانەیە، کە مێژوو لە بیری ناکات و ویژدان لەسەری دەوەستێت و عەدالەتی کۆمەڵایەتی لێپرسینەوەی لەسەر دەکات.